หม่อมคัทริน จักรพงษ์ ณ อยุธยา
หม่อมคัทริน จักรพงษ์ ณ อยุธยา
หม่อมคัทริน จักรพงษ์ ณ อยุธยา (คัทริน เดสนิตสกี (Katrin Desnitsky หรือ “แคทยา” – Katya) เป็นสตรีชาวรัสเซียผู้มีชะตาชีวิตเกี่ยวพันกับราชสำนักสยาม ผ่านการสมรสกับ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 และเป็นพระมารดาของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์พระโอรสองค์เดียว
แคทยาเกิดเมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2429 (ค.ศ. 1886) ณ แคว้นลุตซ์ก ยูเครน บิดา อีวาน สเตปาโนวิช เดสนิตสกี เป็นผู้พิพากษาสูงสุดประจำแคว้น มียศในราชการพลเรือนเทียบเท่าพลตรีในสยาม มารดา มาเรีย มิลไฮลอฟวา สืบเชื้อสายจากตระกูลผู้ดีเก่า คิชเนียคอฟฟ์ (Khijniakoff) เจ้าของที่ดินสืบทอดหลายชั่วอายุคน ครอบครัวมีพี่น้องหลายคนจากการสมรสก่อนของบิดาและมารดา แต่มีพี่ชายร่วมบิดามารดาเพียงคนเดียวคือ อีวาน ผู้ดำรงตำแหน่งเลขานุการเอกสถานทูตรัสเซีย ณ กรุงปักกิ่ง
การสมรสกับเจ้าฟ้าจักรพงษ์
ระหว่างศึกษาวิชาการทหารในยุโรป เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถได้รู้จักและมีความสัมพันธ์กับแคทยา การสมรสเกิดขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2449 ณ กรุงคอนสแตนติโนเปิล ตามพิธีศาสนาออร์โธดอกซ์ ณ โบสถ์เซนต์ทรินิตี โดยมิได้กราบทูลรัชกาลที่ 5 หรือจักรพรรดิรัสเซีย หลังเสร็จสิ้นการศึกษา เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถพาหม่อมคัทรินกลับสยาม โดยให้พำนักที่สิงคโปร์ในระยะแรก ก่อนเดินทางเข้ากรุงเทพฯ
ข่าวการมี “มาดามเดอพิษณุโลก” พำนักอยู่สิงคโปร์สร้างความไม่พอพระทัยแก่รัชกาลที่ 5 และสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ สุดท้ายหม่อมคัทรินได้รับอนุญาตให้อยู่ที่ วังปารุสกวัน ในฐานะชายา แม้มิได้รับการยอมรับอย่างเป็นทางการว่าเป็นสะใภ้หลวง
ชีวิตในวังปารุสกวัน
ชีวิตในวังปารุสกวันดำเนินไปอย่างเงียบสงบ การออกนอกวังมีเพียงการนั่งรถยนต์ในยามค่ำ การเข้าเฝ้ารัชกาลที่ 5 และสมเด็จพระศรีพัชรินทราฯ ไม่เคยเกิดขึ้น แต่ก็ไม่มีการกีดกันให้ออกจากราชสำนัก ตรงกันข้าม สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ (ต่อมาคือรัชกาลที่ 6) ทรงให้การสนับสนุนอย่างใกล้ชิด อีกทั้ง สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี ทรงพระราชทานเครื่องเพชรแก่หม่อมคัทรินหลายครั้ง
แคทยาปรับตัวเข้ากับวัฒนธรรมไทยได้อย่างเหมาะสม ทั้งกิริยามารยาทและการเรียนภาษาไทยจนสามารถอ่านเขียนได้ เมื่อ พ.ศ. 2450 ได้ประสูติพระโอรสองค์เดียวคือ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์
ความเปลี่ยนแปลงและการหย่าร้าง
รัชกาลที่ 6 โปรดเกล้าฯ พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทุติยจุลจอมเกล้าฝ่ายในแก่หม่อมคัทริน เหตุการณ์การล่มสลายของราชวงศ์โรมานอฟในรัสเซียทำให้การกลับบ้านเกิดสิ้นสุดลง สงครามโลกครั้งที่ 1 ทำให้เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถต้องรับภารกิจด้านการทหารเต็มที่
ชีวิตสมรสยาวนานกว่า 12 ปีเริ่มมีรอยร้าว สุขภาพของแคทยาเสื่อมถอยลงจากการแท้งถึงสองครั้ง การตัดสินใจเดินทางไปปักกิ่ง ญี่ปุ่น และแคนาดาเพื่อรักษาสุขภาพเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญ พ.ศ. 2462 เกิดการหย่าร้างกับเจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ หลังจากนั้นแคทยาพำนักที่เซี่ยงไฮ้ ใช้นาม มาดามเดสนิตสกี ดำรงชีวิตเรียบง่ายจากเงินเลี้ยงดูเพียงเล็กน้อย
ชีวิตหลังการหย่า
ชีวิตในเซี่ยงไฮ้เต็มไปด้วยความเข้มแข็ง แคทยาทำงานด้านการกุศลเพื่อช่วยเหลือผู้อพยพชาวรัสเซีย โดยใช้ทักษะการพยาบาลที่เคยได้รับการฝึกฝน การอุทิศตนให้กับงานกุศลทำให้เป็นที่รู้จักในสังคมรัสเซียพลัดถิ่น ช่วงเวลานี้แคทยาได้รู้จักกับ แฮรี่ คลินตัน สโตน วิศวกรชาวอเมริกัน ผู้ต่อมาได้ขอแต่งงาน
เมื่อเจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถสิ้นพระชนม์ แคทยาเดินทางกลับกรุงเทพฯ เพื่อร่วมงานพระศพ และพบว่าพระโอรสอยู่ในพระอุปการะของรัชกาลที่ 6 อีกทั้งยังได้รับมรดกเพิ่มเติม หลังจากนั้นเกิดการสมรสใหม่กับแฮรี่ สโตน และย้ายไปพำนักที่สหรัฐอเมริกา
บั้นปลายชีวิต
ชีวิตในอเมริกาเต็มไปด้วยความยากลำบาก ความสัมพันธ์กับครอบครัวใหม่ไม่ราบรื่น ความสุขสำคัญคือการได้เดินทางไปอังกฤษเพื่อพบพระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ ภายหลังแคทยากับแฮรี่ สโตนย้ายไปปารีส เพื่อใกล้ชิดพระโอรสมากขึ้น และยังได้พบญาติชาวรัสเซียที่อพยพไปฝรั่งเศส
ช่วงบั้นปลาย แคทยาใช้ชีวิตระหว่างยุโรปและอเมริกา จนถึงแก่อสัญกรรมอย่างสงบใน พ.ศ. 2497 (ค.ศ. 1957) สิริอายุ 71 ปี เรื่องราวของหม่อมคัทรินเป็นเสมือนสะพานเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างราชสำนักสยามกับรัสเซีย และเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่สะท้อนถึงความรัก การเมือง และชะตากรรมของสตรีผู้กล้าหาญในต่างแดน
Mom Katrin Chakrabongse na Ayudhya
Mom Katrin Chakrabongse na Ayudhya (Katrin Desnitsky, or “Katya”) was a Russian woman whose life became closely intertwined with the Siamese royal court. She married Prince Chakrabongse Bhuvanath, Prince of Phitsanulok, son of King Chulalongkorn (Rama V), and was the mother of Prince Chula Chakrabongse, her only child.
Katya was born on 9 May 1886 in Lutsk, Ukraine. Her father, Ivan Stepanovich Desnitsky, was the chief judge of the province, holding a rank in the civil service equivalent to a major general in Siam. Her mother, Maria Mikhailovna, came from the old landed family of Khijniakoff, known for their estates over many generations. Katya grew up in a large blended family, but she had only one full brother, Ivan, who later became first secretary at the Russian Legation in Beijing.
Marriage to Prince Chakrabongse
While Prince Chakrabongse was studying military science in Europe, the two fell in love. They married in Constantinople in 1906 (R.S. 125), in an Orthodox ceremony at the Church of Saint Trinity, without informing either King Chulalongkorn or the Russian Tsar. After completing his studies, the Prince brought Katya back to Siam. At first, she stayed in Singapore before eventually moving to Bangkok.
News soon spread that “Madame de Phitsanulok” was living in Singapore, which greatly displeased both King Chulalongkorn and Queen Sri Bajarindra. Nevertheless, Katya was later brought to Paruskavan Palace, where she lived openly as the Prince’s consort, though never formally accepted as a royal daughter-in-law.
Life at Paruskavan Palace
Katya led a quiet life within the palace, rarely appearing in public except for evening carriage rides. She was not granted audiences with the King or Queen, yet she was not forced to leave either. In contrast, Crown Prince Vajiravudh (later King Rama VI) was kind and supportive towards her, and Queen Saovabha Phongsri frequently gifted her fine jewels.
Katya adapted well to Thai culture. She learned the Thai language until she could read and write, and her gentle manners gained her respect among the nobility. In 1907, she gave birth to her only son, Prince Chula Chakrabongse.
Separation and Divorce
During King Rama VI’s reign, Katya was granted the insignia of the Order of Chula Chom Klao, Second Class, Lady Companion. Yet turmoil in Europe soon cast a shadow over her life. The fall of the Romanov dynasty closed off her homeland forever, while the outbreak of the First World War placed her husband at the centre of Siam’s military leadership.
Their marriage of twelve years grew strained under the weight of political pressures and Katya’s declining health, including two miscarriages. She eventually travelled abroad to recover, visiting her brother in Beijing and later continuing to Japan and Canada. In 1919 (R.S. 138), she formally divorced Prince Chakrabongse. Afterward, she moved to Shanghai, resumed her maiden name as “Madame Desnitsky,” and lived modestly on a small allowance, showing remarkable resilience in facing life alone.
Life After Divorce
Despite loneliness, Katya devoted herself to social work, particularly aiding Russian émigrés through charitable organisations. With her training as a nurse, she was able to provide valuable assistance. It was during this time that she met Harry Clinton Stone, an American engineer, who later proposed marriage to her.
When Prince Chakrabongse passed away, Katya returned to Bangkok for the funeral. There she found her son under the guardianship of King Rama VI and was granted a larger inheritance. Soon after, she married Harry Stone and emigrated to the United States, closing the chapter of her Siamese royal life.
Later Years
Life in America proved difficult, especially strained relations with her husband’s family. Her greatest joy remained visiting her son in England. Eventually, she and Stone relocated to Paris, where she could see Prince Chula more often during school holidays, and reconnect with Russian relatives who had fled to France.
Katya spent her later years between Europe and America. She passed away peacefully in 1957 at the age of 71. Her life story stands as a bridge between Siam and Russia, and as a testament to love, politics, and the remarkable resilience of a woman who carved out her place in a foreign land.
#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashion #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand #UNESCO
