จากเดียนเบียนฟูถึงเพชรบุรี: ฟื้นภาพสตรีไทยทรงดำด้วย AI จากรูปถ่ายสมัยรัชกาลที่ 5
จากเดียนเบียนฟูถึงเพชรบุรี: ฟื้นภาพสตรีไทยทรงดำด้วย AI จากรูปถ่ายสมัยรัชกาลที่ 5
แรงบันดาลใจและจุดเริ่มต้นของโปรเจกต์นี้
“ไทยทรงดำ ลาวโซ่ง หรือ ไทยโซ่ง” หมายถึงกลุ่มชาติพันธุ์ที่พูดภาษาไทยกลุ่มหนึ่ง ซึ่งคนไทยในอดีตมักเรียกว่า ลาว หรือ ลาวโซ่ง เนื่องจากพวกเขาอพยพมาจากเมืองเดียนเบียนฟู ทางตอนเหนือของประเทศเวียดนาม ผ่านลาว แล้วเข้ามาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทย
คนกลุ่มนี้นิยมแต่งกายด้วยเสื้อผ้าสีดำ จึงเรียกกันว่า ไทยทรงดำ ตามลักษณะการแต่งกาย ส่วนคำว่า โซ่ง หรือ ซ่ง นั้น เชื่อกันว่ามีรากศัพท์จากคำว่า “ซ่วง” หรือ “ทรง” ที่แปลว่า “กางเกง” ในภาษาท้องถิ่นเดิม พวกเขาจึงมีเอกลักษณ์เฉพาะทั้งด้านภาษา เครื่องแต่งกาย และวัฒนธรรมที่สืบทอดกันมายาวนาน
ผมได้รับแรงบันดาลใจในการสร้างภาพชุดนี้จาก รูปภาพขาวดำต้นฉบับในสมัยรัชกาลที่ 5 ซึ่งถ่ายในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 20 รูปภาพเหล่านี้สะท้อนให้เห็นถึงความงดงามของผู้หญิงไทดำในยุคนั้น ทั้งความเรียบง่ายในท่วงท่า ความละเอียดในเครื่องแต่งกาย
รูปภาพเหล่านั้นไม่เพียงเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ แต่ยังถ่ายทอดอัตลักษณ์ของผู้หญิงไทยทรงดำในอดีตได้อย่างทรงคุณค่า ผมจึงนำรูปภาพเหล่านี้มาใช้เป็นชุดข้อมูลในการฝึกโมเดล AI เพื่อสร้าง รูปภาพใหม่ ที่จำลองภาพลักษณ์ของสตรีไทยทรงดำขึ้นมาอีกครั้ง โดยยึดโยงกับข้อมูลทางประวัติศาสตร์และความเข้าใจทางวัฒนธรรม แม้ประวัติศาสตร์จะกล่าวว่าชาวไทยทรงดำแต่งกายด้วยสีดำล้วน แต่ในผลงานชุดนี้ ผมเลือกใช้ สีครามเข้ม แทน เพื่อแทนความหมายของ คราม ซึ่งเป็นสีจากการย้อมผ้าด้วยวัสดุธรรมชาติที่มีมาแต่โบราณ สีครามจึงเป็นสัญลักษณ์ของความลุ่มลึก ความมั่นคง และความเป็นรากเหง้าในวิถีของชาวไทดำ
ประวัติการอพยพของชาวไทดำ
ชาวไทดำอพยพเข้าสู่ดินแดนไทยหลายครั้งในประวัติศาสตร์ โดยส่วนใหญ่เป็นผลจากสงคราม การกวาดต้อน และเหตุการณ์การเมืองที่เกิดขึ้นทั้งในเวียดนามและลาว
ในสมัยรัชกาลที่ 3 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เจ้าอนุวงศ์แห่งลาวเวียงจันทน์ได้ยกทัพไปตีเมืองของชาวไทดำและกวาดต้อนครัวไทดำลงมายังกรุงเทพฯ แล้วทูลขอแลกตัวกับชาวลาวเวียงจันทน์ที่ถูกกวาดต้อนในสมัยกรุงธนบุรี พร้อมทั้งขอให้อาณาจักรลาวเวียงจันทน์เป็นเอกราช แต่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ ไม่ทรงอนุญาต เพราะเกรงว่าหากยอม อาจมีชนกลุ่มอื่นเอาอย่าง ทำให้เจ้าอนุวงศ์กลับไปเวียงจันทน์และเริ่มก่อกบฏ
ในช่วงปี พ.ศ. 2369–2371 เจ้าอนุวงศ์ได้ก่อกบฏกับสยาม กองทัพไทยจึงขึ้นไปปราบและนำครัวชาวไทดำกลับมายังสยามอีกครั้ง โดยจอมพลเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรีได้บันทึกไว้ในคราวยกทัพปราบฮ่อในสมัยรัชกาลที่ 5 พ.ศ. 2430 ว่า
“พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยาธรรมาภิราษฎร์ยกกองทัพขึ้นมาเมืองแถง จัดราชการเรียบร้อยแล้ว ได้เอาครัวเมืองแถงและสิบสองจุไท ซึ่งเป็นไทดำ ลงมากรุงเทพฯ เป็นอันมาก... แล้วพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ ได้โปรดเกล้าฯ ให้พวกไทดำเหล่านั้นไปตั้งภูมิลำเนา ณ เมืองเพชรบุรี จนได้ชื่อว่าลาวซ่ง”
จากหลักฐานการอพยพดังกล่าว แสดงให้เห็นว่าเพชรบุรีเป็นจังหวัดแรกที่ชาวไทยทรงดำเข้ามาตั้งถิ่นฐาน โดยเฉพาะบริเวณอำเภอเขาย้อย ซึ่งมีภูมิประเทศคล้ายบ้านเดิมของพวกเขาในแถบภูเขาสิบสองจุไท
คำบอกเล่าของคนไทยทรงดำรุ่นหลังยังระบุว่า พวกเขาเดินทางโดยทางเรือ มาตั้งถิ่นฐานที่ตำบลท่าแร้ง อำเภอบ้านแหลม ก่อนจะค่อย ๆ ย้ายเข้าสู่พื้นที่ภูเขาทางอำเภอเขาย้อย และแพร่กระจายต่อไปยังจังหวัดต่าง ๆ เช่น นครปฐม ราชบุรี สุพรรณบุรี พิจิตร พิษณุโลก ชุมพร และสุราษฎร์ธานี ซึ่งชาวไทยทรงดำในแต่ละพื้นที่ก็มักจะระบุว่าบรรพบุรุษของตนมาจากเพชรบุรีเป็นหลัก
ระหว่างปี พ.ศ. 2376–2378 ยังเกิดศึกกับญวนในหัวพันห้าทั้งหกและเมืองพวน เมื่อสยามมีชัย ก็ได้กวาดต้อนชาวพวนและชาวไทดำลงมายังกรุงเทพฯ อีกระลอก
ในปี พ.ศ. 2379–2381 หลังการสิ้นพระชนม์ของเจ้าอนุวงศ์ ราชวงศ์ลาวเวียงจันทน์ล่มสลาย หัวเมืองลาวจึงขึ้นตรงต่อสยาม อุปราชหลวงพระบางได้ยกทัพไปตีเมืองของชาวไทดำ และนำครัวไทดำลงมาถวายกรุงเทพฯ เป็นเครื่องราชบรรณาการ
ในสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อเกิดกบฏฮ่อ พวกฮ่อได้รุกรานเผาทำลายเมืองของชาวไทดำในสิบสองจุไท เมืองแถง และหัวเมืองลาวหลายแห่ง ชาวไทดำบางส่วนจึงอพยพลงมาพึ่งพระบรมโพธิสมภารที่หลวงพระบางและเวียงจันทน์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงโปรดให้นำครัวไทดำเหล่านี้เข้ามาตั้งถิ่นฐานในสยาม ถือเป็นการอพยพรุ่นสุดท้ายในประวัติศาสตร์
การดำรงอยู่ของวัฒนธรรมไทดำ
แม้เวลาจะผ่านไปหลายร้อยปี แต่ชาวไทยทรงดำยังคงรักษาภาษา เครื่องแต่งกาย และประเพณีของตนไว้อย่างเข้มแข็ง พวกเขายังคงใช้ผ้าทอมือ เครื่องประดับเงิน ผ้าคาดอก และการสวม ผ้าโพกหัว ซึ่งเป็นเอกลักษณ์เฉพาะ และยังคงมีเทศกาล งานประเพณี และการละเล่นพื้นบ้านที่แสดงให้เห็นถึงความภาคภูมิใจในรากเหง้า
โปรเจกต์ AI นี้จึงไม่ใช่เพียงการสร้างรูปภาพใหม่ แต่เป็นการถ่ายทอดเรื่องเล่าและตัวตนของผู้หญิงไทยทรงดำ ผ่านสายตาแห่งปัญญาประดิษฐ์ ที่เรียนรู้จากอดีตเพื่อเข้าใจปัจจุบัน และเชื่อมโยงไปสู่อนาคตด้วยความเคารพ
Reimagining Tai Song Dam Women: AI Portraits from the Shadows of History
Inspiration and Origins of This Project
"Tai Song Dam, Lao Song, or Thai Song" refers to an ethnolinguistic group who speak a Tai language. Historically, the Thai referred to them as Lao or Lao Song because they migrated from Dien Bien Phu in northern Vietnam, passing through present-day Laos before settling in Thailand.
This group traditionally wore dark clothing, which led to the name Tai Song Dam — “Dam” meaning black — in reference to their distinctive style of dress. The term Song (or Song in older transliterations) is believed to derive from the word suang or song, meaning “trousers” in the Tai Dam language, further underscoring their cultural uniqueness.
I was inspired by original black-and-white photographs from the reign of King Rama V, taken in the early 20th century. These images beautifully capture the quiet strength and dignity of Thai women in that era — their graceful posture, intricately crafted clothing, and contemplative gaze.
These photographs are not only historical records but also windows into the identities, cultures, and aesthetics of Thai women in the past. I used them as a foundational dataset to train an AI model to recreate new images that reflect the presence and beauty of women of Tai Dam descent — with respect to both history and cultural heritage.
While historical records mention that Tai Dam people wore all-black clothing, I intentionally chose to portray them in deep navy in this project — as a symbolic representation of kram (natural indigo dye). The colour indigo has long been associated with wisdom, resilience, and deep-rooted identity. It is both visually rich and historically grounded in Southeast Asian textile traditions.
The Migration History of the Tai Dam People
The Tai Dam migrated into Thailand in several waves, largely due to war, forced relocation, and political upheaval in Vietnam and Laos during the Thonburi and early Rattanakosin periods.
During the reign of King Rama III, Chao Anouvong of Vientiane launched a campaign against the Tai Dam settlements and relocated many of them to Bangkok. He later requested an exchange — to return these captives in exchange for the Lao people who had been taken during the Thonburi period — and also asked for Vientiane’s independence from Siam. King Rama III declined, fearing it would encourage other ethnic groups to demand the same. Humiliated, Chao Anouvong returned to Vientiane and began plotting rebellion.
From 1826 to 1828, Chao Anouvong launched his rebellion against Siam. After defeating him, the Siamese army brought more Tai Dam families into central Thailand. This event was recorded by Field Marshal Chao Phraya Surasakmontri in 1887, during the Haw suppression campaign under King Rama V:
"His Majesty King Rama III graciously commanded Chao Phraya Thamma… to lead an army to Muang Thaeng. After stabilising the region, they brought back many families from Muang Thaeng and Sip Song Chu Tai — who were Tai Dam — to Bangkok. His Majesty then allowed them to settle in Phetchaburi Province, which led to them being known as Lao Song.”
This marked the first significant Tai Dam settlement in Thailand — in Phetchaburi Province, particularly in Khao Yoi District, which has a mountainous landscape similar to their ancestral homeland. This geographic familiarity allowed them to maintain their traditional lifestyle and customs.
Oral histories passed down by Tai Dam descendants recount that their ancestors arrived by boat and first settled in Tha Raeng Subdistrict of Ban Laem District, which was near the coast. However, finding the terrain unfamiliar and unsuitable, they moved inland toward the forested mountains of Khao Yoi. From there, communities gradually spread to provinces such as Nakhon Pathom, Ratchaburi, Suphan Buri, Phichit, Phitsanulok, Chumphon, and Surat Thani — though all trace their Thai origin back to Phetchaburi.
Between 1833 and 1835, during the Siamese–Vietnamese War in the region known as “Hua Phan Ha Tang Hok” (the Six Provinces), Siam defeated Vietnamese forces and once again relocated Tai Dam and Phuan families to Bangkok.
From 1836 to 1838, following the collapse of the Vientiane royal family after Chao Anouvong’s death, Luang Prabang became a direct vassal of Siam. The Uparaja (viceroy) of Luang Prabang led a campaign against Tai Dam communities and sent them as tribute to the royal court in Bangkok.
During the reign of King Rama V, frequent Haw rebellions in Laos saw the Haw raiders burning Tai Dam villages across Sip Song Chu Tai, Muang Thaeng, and other areas. Fleeing the violence, many Tai Dam sought refuge in Luang Prabang and Vientiane. King Chulalongkorn eventually authorised their resettlement in Siam. This marked the final major wave of Tai Dam migration into Thailand.
Preserving the Tai Dam Cultural Identity
Despite the passage of centuries, the Tai Dam people in Thailand continue to preserve their language, clothing, customs, and ancestral pride. Their attire remains distinctive — handwoven skirts, silver jewellery, chest sashes, and the iconic headscarves that symbolise femininity and ethnic identity. They celebrate festivals, perform traditional dances, and maintain oral storytelling traditions that reinforce their unique cultural voice.
This AI-generated portrait series is therefore not just about creating new images, but about reimagining memory — bringing forward the stories and spirit of Tai Dam women through the lens of machine learning. It is a way of learning from the past, engaging with the present, and honouring the resilience of those who came before — through the creative possibilities of technology.
#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashion #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI
