สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ และสร้อยพระศอมุกแบบ Sautoir สไตล์เครื่องประดับแบบเอ็ดเวิร์เดียนและอาร์ตนูโว (Edwardian and Art Nouveau style jewellery) (ตอนที่ ๒)
สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ และสร้อยพระศอมุกแบบ Sautoir (ตอนที่ ๓)
ภาพนี้เป็นพระฉายาลักษณ์ที่ได้รับการบูรณะและสร้างสรรค์จากภาพถ่ายขาวดำต้นฉบับด้วยเทคโนโลยี AI เพื่อรังสรรค์ให้เห็นถึงเครื่องประดับของ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ ๕ และ สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในรัชกาลที่ ๖
พระฉายาลักษณ์นี้คาดว่าฉายในสมัยรัชกาลที่ ๖ ตอนต้น และสะท้อนให้เห็นถึงความงามอันละเมียดละไมของราชสำนักสยามในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ ๒๐ ซึ่งเป็นยุคที่อิทธิพลจากยุโรปผสานเข้ากับความงดงามแบบไทยดั้งเดิมอย่างกลมกลืน เกิดเป็นอัตลักษณ์แห่ง “สมัยใหม่” ของราชสำนัก
เครื่องประดับในพระฉายาลักษณ์ได้แก่ สร้อยพระศอโช๊กเกอร์ประดับเพชรและมุก สร้อยพระศอห้อยยาวแบบ Sautoir พาดพระอังสา ทองพระกร และพระธำมรงค์ ซึ่งสะท้อนถึงสไตล์ของเครื่องประดับยุคเอ็ดเวิร์เดียน (Edwardian) ที่สมเด็จพระราชินีอเล็กซานดรา พระมเหสีในสมเด็จพระเจ้าเอ็ดเวิร์ดที่ ๗ แห่งสหราชอาณาจักร ทรงเป็นผู้ริเริ่มให้เป็นที่นิยมไปทั่วราชสำนักยุโรป ต่อมา สมเด็จพระราชินีแมรี พระมเหสีในสมเด็จพระเจ้าจอร์จที่ ๕ ทรงสืบต่อการแต่งพระองค์ในลักษณะเดียวกันนี้ โดยเฉพาะสร้อยพระศอโช๊กเกอร์และสร้อยพระศอมุกแบบยาวประดับอัญมณีซ้อนชั้นอย่างวิจิตร
ในสยาม สไตล์อันงดงามและสง่างามของราชสำนักยุโรปได้ปรากฏให้เห็นอย่างเด่นชัดในสมัยรัชกาลที่ ๕ ตอนปลาย และสมัยรัชกาลที่ ๖ ตอนต้น สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถทรงเป็นผู้นำในการผสมผสานรสนิยมของโลกตะวันตกเข้ากับเอกลักษณ์ของการแต่งกายแบบราชสำนักสยามอย่างงดงาม
ในการสร้างสรรค์ครั้งนี้ พระองค์ทรง แพรสะพาย (ผ้าชีฟอง) และ โจงกระเบนผ้ายกไหม ซึ่งได้รับการลงสีตามหลักของ สวัสดิรักษา หรือ “คู่สีอันเป็นมงคล” อันมีรากฐานมาจากคติพราหมณ์และโหราศาสตร์ไทย สำหรับ วันเสาร์ “นุ่งมะปราง ห่มโศก” หมายถึง “นุ่งผ้าสีมะปราง (สีม่วงของเมล็ดผลมะปราง) และห่มผ้าสีโศก (สีเขียวของต้นอโศก)” ซึ่งเป็นสีคู่มงคลประจำวันเสาร์ สื่อถึงพลังแห่งความเข้มแข็ง การปกปักรักษา และความเป็นสิริมงคล
บริบททางวัฒนธรรม: ธรรมเนียมการนุ่งห่มสีตามวันในราชสำนักสยาม
ธรรมเนียมการ “นุ่งผ้านุ่งและห่มสไบสีตัดกัน” เป็นธรรมเนียมของสตรีในราชสำนักช่วงต้นรัตนโกสินทร์ จนถึงสมัยเปลี่ยนแปลงการปกครองในสมัยรัชกาลที่ ๗ ปรากฏอยู่ในวรรณกรรมเรื่อง “สี่แผ่นดิน” ของ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ซึ่งแม่พลอยได้ถูกสอนถึงการเลือกสีผ้านุ่งและผ้าห่มให้ถูกต้องตาม “สีประจำวัน” อันเป็นธรรมเนียมที่เรียกว่า “สวัสดิรักษา” หรือ “การนุ่งห่มสีตามวันเพื่อความเป็นสิริมงคล”
สีประจำวันนั้นได้แรงบันดาลใจจาก เทพยดาประจำวัน (พระเคราะห์) โดยแต่ละวันมีเทวดาผู้ปกครองและมี “กายสี” ประจำตัว เช่น
วันอาทิตย์ — สีแดง มาจากพระอาทิตย์ผู้มีกายสีแดง
วันจันทร์ — สีขาวนวลหรือเหลืองอ่อน มาจากพระจันทร์ผู้มีกายสีเหลืองนวล
ดังนั้น การเลือกนุ่งห่มสีจึงมิใช่เพียงเรื่องของความงาม แต่เป็น พิธีกรรมเชิงจักรวาล ที่สื่อถึงความสมดุล ความสงบ และความคุ้มครองจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์
ตัวอย่างคู่สวัสดิรักษาที่นิยมในราชสำนัก ได้แก่:
วันอาทิตย์: นุ่งก้ามปู ห่มดินแดงเทศ
วันจันทร์: นุ่งนกพิราบ ห่มจำปาแดง
วันอังคาร: นุ่งโศก ห่มพวงอังกาบ
วันพุธ: นุ่งเขียวดินห่มจำปา
วันพฤหัสบดี: นุ่งเสนห่มตองอ่อน
วันศุกร์: นุ่งเมฆครามห่มจันทร์
วันเสาร์: นุ่งสีเม็ดมะปรางห่มโศก
หลักสวัสดิรักษานี้ได้รับการบันทึกไว้อย่างงดงามในบทกลอนสุภาพของ สุนทรภู่ กวีเอกแห่งต้นรัตนโกสินทร์ ซึ่งได้ประพันธ์ไว้เพื่อถวายแด่ สมเด็จเจ้าฟ้าอาภรณ์ พระราชโอรสใน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ ๒) กลอนนี้ดัดแปลงมาจาก “สวัสดิรักษาคำฉันท์” ซึ่งเป็นตำราโบราณที่อ่านยาก สุนทรภู่จึงนำมาเรียบเรียงใหม่ให้เข้าใจง่ายและงดงาม เป็นทั้งบทกวีและคำสอนเรื่องความเป็นสิริมงคลของชีวิต
“อนึ่งภูษาผ้าทรงณรงค์รบ
ให้มีครบเครื่องเสร็จทั้งเจ็ดสี
วันอาทิตย์สิทธิโชคโฉลกดี
เอาเครื่องสีแดงทรงเป็นมงคล
เครื่องวันจันทร์นั้นควรสีนวลขาว
จะยืนยาวชันษาสถาผล
อังคารม่วงช่วงงามสีครามปน
เป็นมงคลขัตติยาเข้าราวี
เครื่องวันพุธสุดดีด้วยสีแสด
กับเหลือบแปดปนประดับสลับสี
วันพฤหัสจัดเครื่องเขียวเหลืองดี
วันศุกร์สีเมฆหมอกออกสงคราม
วันเสาร์ทรงดำจึงล้ำเลิศ
แสนประเสริฐเสี้ยนศึกจะนึกขาม
หนึ่งพาชีขี่ขับประดับงาม
ให้ต้องตามสีสันจึงกันภัย”
ด้วยสีสัน บทกวี และความศรัทธา ราชสำนักสยามได้สะท้อน “โลกทัศน์แห่งความงามและจักรวาลวิทยา” ที่ผสานแฟชั่น โหราศาสตร์ และความเชื่อเข้าด้วยกันอย่างลงตัว พระฉายาลักษณ์ที่ได้รับการบูรณะด้วยเทคโนโลยี AI ใบนี้จึงไม่เพียงแต่เป็นการชุบชีวิตให้แก่ภาพในอดีต หากยังเป็น การร้อยเรื่องราวของศิลปะ แฟชั่น และความเชื่อ เกี่ยวกับการแต่งตัวของสตรีในราชสำนักสยาม ให้กลับมาส่องประกายในยุคปัจจุบันอีกครั้ง
The Queen’s Jewels of Siam: A Reimagining of Royal Grandeur
This image, restored and colourised from an original black-and-white photograph through AI technology, re-imagines the splendour of Her Majesty Queen Sri Bajarindra (สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ), Queen Consort of King Chulalongkorn (Rama V) and Queen Mother of King Vajiravudh (Rama VI).
It evokes the refined grace of the early twentieth-century Siamese court, when European influence harmonised with traditional Thai refinement to create a uniquely modern royal aesthetic.
The opulent jewellery ensemble—featuring a diamond-and-pearl choker, cascading sautoir necklaces, shoulder drapes, bracelets, and rings—reflects the Edwardian style popularised by Queen Alexandra of Denmark, consort of King Edward VII of the United Kingdom. Queen Alexandra made the high diamond choker fashionable across Europe, and her daughter-in-law Queen Mary later carried the style forward into the reign of King George V with her layered diamond chokers and elaborate sautoirs.
In Siam, this sophisticated European court style found its echo in the reign of King Vajiravudh (Rama VI). The royal ladies of the court, led by Queen Sri Bajarindra, adopted Western couture sensibilities while retaining the grace of Siamese court attire. Her แพรสะพาย (chiffon sash) and chong kraben have been colourised according to the principle of สวัสดิรักษา (Sawatdiraksa) — the auspicious colour-pairing system deeply rooted in Thai cosmology and Brahmanic astrology.
For Saturday (วันเสาร์), the verse prescribes: “นุ่งมะปราง ห่มโศก” — “Wear maprang (the purplish hue of the gandaria pit) and drape in sok (the green of the ashok tree)” — symbolising fortitude, protection, and divine favour. The Queen’s soft green chiffon sash crosses her lace bodice with serene delicacy, while her deep mauve-gold silk chong kraben glimmers with ceremonial dignity.
Cultural Context: The Practice of Sawatdiraksa in the Siamese Court
The custom of pairing contrasting colours in dress—wearing a chong kraben and sabai in different shades—was an authentic courtly practice among Siamese women during the late nineteenth and early twentieth centuries. It is vividly described in the Thai historical novel Si Phaendin (Four Reigns), in which Khun Ploy’s mother instructs her daughter on how to coordinate garments according to the colour assigned to each day of the week. This ancient court custom was known as “Sawatdiraksa” (สวัสดิรักษา), literally meaning “auspicious protection.”
The practice dates back to the early Rattanakosin period and was strictly observed among palace women up to the reign of King Vajiravudh (Rama VI). The colours were derived from the celestial bodies (deities of the days) — each day ruled by a planet and a divine being whose body bore a distinct hue. For example:
Sunday (Wan Athit) — red, representing the Sun God (Phra Athit), whose body is red.
Monday (Wan Chan) — pale yellow or white, the colour of the Moon God (Phra Chan).
Hence the pairing of daily colours was not merely aesthetic but spiritual, reflecting a belief that proper colours would invite fortune, harmony, and divine protection.
Typical combinations recorded in court tradition include:
Sunday: wear green with red, or lychee-pink with soft green (nùng khiew hòm daeng).
Monday: wear pale yellow with blue or magenta (nùng nuan hòm mokkhram).
Tuesday: wear betel-red with soft green (nùng nam mak hòm sok).
Wednesday: wear earthen green with champa yellow (nùng khiew din hòm champa).
Thursday: wear saffron-orange with light green (nùng saet hòm khiew tong-on).
Friday: wear indigo with moonlight yellow (nùng khram hòm chan).
Saturday: wear purple like the pit of the maprang (gandaria fruit) and drape in green, the colour of the ashok tree (nùng maprang hòm sok).
This system of chromatic harmony was poetically immortalised by Sunthorn Phu, the most celebrated poet of early Rattanakosin. He composed a didactic verse on Sawatdiraksa for Prince Aphorn, son of King Rama II. The poem was adapted from an older Brahmanic text known as Sawatdiraksa Khamchan, which was difficult for the public to interpret. Sunthorn Phu therefore rewrote it in simple and elegant verse, turning it into a moral and auspicious guide for daily life.
อนึ่งภูษาผ้าทรงณรงค์รบ
ให้มีครบเครื่องเสร็จทั้งเจ็ดสี
วันอาทิตย์สิทธิโชคโฉลกดี
เอาเครื่องสีแดงทรงเป็นมงคล
เครื่องวันจันทร์นั้นควรสีนวลขาว
จะยืนยาวชันษาสถาผล
อังคารม่วงช่วงงามสีครามปน
เป็นมงคลขัตติยาเข้าราวี
เครื่องวันพุธสุดดีด้วยสีแสด
กับเหลือบแปดปนประดับสลับสี
วันพฤหัสจัดเครื่องเขียวเหลืองดี
วันศุกร์สีเมฆหมอกออกสงคราม
วันเสาร์ทรงดำจึงล้ำเลิศ
แสนประเสริฐเสี้ยนศึกจะนึกขาม
หนึ่งพาชีขี่ขับประดับงาม
ให้ต้องตามสีสันจึงกันภัย
English Rendering
Moreover, in garments for the field of war,
Let there be seven hues, complete in lore:
Sunday — wear red, a colour of blessed fate,
A sign of triumph the heavens consecrate.
Monday — white, serene and pure of hue,
Brings longevity and fortune too.
Tuesday — purple mixed with blue and flame,
For royal valour and honour’s name.
Wednesday — bright saffron with amber’s sheen,
Brings victory where banners have been.
Thursday — green and yellow intertwined,
A sage’s wisdom to guard the mind.
Friday — misty grey, of clouds in form,
A charm for peace amidst the storm.
Saturday — black, majestic and divine,
Its power makes all foes resign.
And when one rides or marches into fray,
Let steed and garb in colours stay—
For those who dress by heaven’s sign,
Are shielded well from ill design.
Through colour, poetry, and faith, the Siamese court expressed a worldview of beauty and cosmology that harmoniously intertwined fashion, astrology, and belief.
This portrait, restored and reimagined through AI technology, does more than revive an image from the past — it weaves together the intertwined narratives of art, fashion, and faith surrounding the attire of women in the Siamese royal court, allowing their elegance and spirit to shine once more in the modern age.
#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashion #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand #UNESCO
