“เหรียญหลักแจว” เหรียญพระบรมรูปเหรียญแรกของสยาม
“เหรียญหลักแจว” เหรียญพระบรมรูปเหรียญแรกของสยาม
คอลเลกชันภาพที่ได้รับการบูรณะและสร้างสรรค์ขึ้นใหม่ด้วยเทคโนโลยี AI ชุดนี้ แสดง พระบรมฉายาลักษณ์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) โดยได้รับแรงบันดาลใจจากหนึ่งในหมุดหมายสำคัญที่สุดของการศึกษาประวัติศาสตร์ด้าน วัฒนธรรมภาพ (visual culture) และวัฒนธรรมวัตถุ (material culture)ในสยามยุคใหม่ นั่นคือ การสร้างเหรียญพระบรมรูปเหรียญแรกของสยาม
_______________________________
บริบททางประวัติศาสตร์
ภาพถ่ายซึ่งเป็นต้นแบบของการบูรณะในครั้งนี้ เชื่อมโยงกับพระบรมฉายาลักษณ์ที่ใช้เป็นแรงบันดาลใจในการสร้าง เหรียญพระบรมรูปเหรียญแรกของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อปี พุทธศักราช ๒๔๑๔ (ค.ศ. 1871) เพื่อเฉลิมฉลอง วันพระราชสมภพครบ ๑๘ พรรษา เหรียญนี้มีชื่อเรียกในภาษาไทยว่า “เหรียญหลักแจว” ซึ่งหมายถึง “เหรียญทรงผมสยาม” (Reun Lak-Jeaw หรือ Siamese-Hairstyle Medal)
ในพระบรมฉายาลักษณ์ต้นฉบับ พระองค์ทรงฉลองพระองค์ทหารแบบยุโรป แต่ยังทรงไว้ พระเกศาทรงมหาดไทย หรือทรงหลักแจว คือทรงสั้นรอบด้านและไว้ยาวเฉพาะส่วนบน ซึ่งเป็นแบบฉบับของชายสยามในยุคนั้น
ผู้ออกแบบเหรียญนี้คือ หม่อมเจ้าประวิช ผู้เป็นศิลปินสยามในราชสำนัก ซึ่งอาศัยต้นแบบจากภาพถ่ายที่ถ่ายก่อนการเสด็จประพาสสิงคโปร์และชวาในปีเดียวกัน เหรียญนี้จึงถือเป็น เหรียญและเหรียญกษาปณ์สยามชุดแรกที่มีพระบรมรูปของพระมหากษัตริย์ ซึ่งนับเป็นการเปลี่ยนผ่านสำคัญจากคติการไม่จำลองพระพักตร์เจ้าเหนือหัวในสมัยโบราณ
เนื่องจากในขณะนั้นยังคงมี ข้อห้ามทางจารีตมิให้ผู้ใดเห็นหรือจำลองพระพักตร์พระมหากษัตริย์ ชื่อของพระองค์จึงไม่ปรากฏบนเหรียญ เพื่อหลีกเลี่ยงการละเมิดข้อห้ามทางวัฒนธรรม เหรียญจึงถูกเรียกขานตามลักษณะของพระเกศา เป็นกลวิธีทางภาษาและศิลป์ที่ชาญฉลาดในการเลี่ยงการกล่าวพระนามโดยตรง
เครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่ปรากฏในพระบรมรูป
ในพระบรมรูปนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเครื่องราชอิสริยาภรณ์สำคัญสองประการ ซึ่งมีความหมายเชิงสัญลักษณ์เกี่ยวเนื่องกับพระราชอำนาจและการยอมรับในระดับนานาชาติ
เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ — ปรากฏพร้อม แพรแถบสีเหลือง ขาว และเขียวขอบ ซึ่งเป็นแบบเก่าก่อนเปลี่ยนมาใช้แบบปัจจุบัน
เครื่องราชอิสริยาภรณ์นี้เป็นหนึ่งในเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่ศักดิ์สิทธิ์และทรงเกียรติที่สุดในสยาม ประกอบด้วย อัญมณีมงคลทั้งเก้า ซึ่งเชื่อว่ามีอำนาจปกปักรักษาและเสริมพระบารมี ได้แก่
๑. เพชร – อำนาจและชัยชนะ
๒. ทับทิม – ความสำเร็จและศักดิ์ศรี
๓. มรกต – ความมั่นคงและเมตตา
๔. บุษราคัม – ปัญญาและความมั่งคั่ง
๕. โกเมน – สุขภาพและอายุยืน
๖. ไพลิน – ความรักและความสงบ
๗. มุกดาหาร – ความบริสุทธิ์และชื่อเสียง
๘. บุษย์น้ำทอง (โทแพซ) – การป้องกันภัย
๙. ตาแมว – สติปัญญาและความรอบคอบเครื่องราชอิสริยาภรณ์นี้สะท้อนหลักธรรมของ พระมหากษัตริย์ธรรมิกราช (ธรรมา–ราชา) ผู้ทรงครองแผ่นดินโดยธรรม อันเป็นการหลอมรวมคติพุทธ พราหมณ์ และโหราศาสตร์เข้าไว้ในอุดมคติแห่งราชาธิปไตยสยาม
เครื่องราชอิสริยาภรณ์เซนต์สตีเฟนแห่งราชอาณาจักรฮังการี (Order of Saint Stephen of Hungary) — เป็นเครื่องราชอิสริยาภรณ์แห่งจักรวรรดิออสโตร-ฮังกาเรียน ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้รับพระราชทานในปี พ.ศ. ๒๔๑๑ (ค.ศ. 1868)
ในขณะนั้นพระองค์ยังทรงพระเยาว์และอยู่ระหว่างการสถาปนาให้เสวยราชสมบัติ การพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จากราชสำนักออสเตรียจึงมีนัยทางการทูตอันสำคัญ
เป็นการยืนยันสถานะและพระราชอำนาจของพระมหากษัตริย์พระองค์ใหม่ในสายตานานาชาติ และแสดงถึงไมตรีของมหาอำนาจยุโรป โดยเฉพาะ ออสเตรีย–ฮังการี และฝรั่งเศส ซึ่งพยายามสร้างสายสัมพันธ์กับสยามเพื่อต่อต้านอิทธิพลของจักรวรรดิอังกฤษในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ความหมายทางวัฒนธรรม
“เหรียญหลักแจว” นับเป็น ก้าวแรกของการปรับตัวทางวัฒนธรรมเข้าสู่ความเป็นสมัยใหม่ ภายใต้พระราชดำริของกษัตริย์หนุ่มผู้เฉลียวฉลาด พระราชบิดาคือ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๔) ทรงเป็นผู้วางรากฐานแห่งความคิดนี้มาก่อน โดยทรงส่งภาพดาแกร์โรไทป์ของพระองค์และสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี ไปถวาย สมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรีย และ ประธานาธิบดีแฟรงคลิน เพียร์ซ เมื่อปี พ.ศ. ๒๓๙๔ (ค.ศ. 1851)
แต่เหรียญพระบรมรูปในปี พ.ศ. ๒๔๑๔ ถือเป็นครั้งแรกที่ พระบรมฉายาลักษณ์ถูกเผยแพร่ภายในประเทศ และเปิดโอกาสให้ราษฎรได้เห็นพระพักตร์พระมหากษัตริย์ด้วยตาตนเอง — ซึ่งในบริบทสยามโบราณถือเป็นสิ่งที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน การ “มองเห็น” พระพักตร์กษัตริย์ จึงกลายเป็นการเปลี่ยนผ่านเชิงวัฒนธรรมที่สำคัญยิ่ง
ในสมัยโบราณ พระพักตร์ของพระมหากษัตริย์ถือเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ มิอาจมองตรงได้โดยปราศจากพิธีกรรมหรือสื่อกลางทางศาสนา เหรียญพระบรมรูปจึงเป็นการ “เปิดสิทธิ์แห่งการจ้องมอง” (The Right to Gaze) ซึ่งเป็นสิทธิ์ที่ได้รับพระราชทานจากองค์พระมหากษัตริย์เอง การถือเหรียญไว้ในมือจึงเท่ากับได้รับพระบรมราชานุญาตให้ “ได้เห็น” พระองค์ในรูปแบบที่ถูกต้องตามจารีต เหรียญจึงมิได้เป็นเพียงวัตถุแห่งความภักดี แต่เป็น สื่อแห่งการมองเห็นโดยชอบธรรม ที่เชื่อมโยงความศักดิ์สิทธิ์ของพระองค์กับราษฎรอย่างมีระเบียบและความเคารพ
ต่อมาในการเสด็จประพาสยุโรปครั้งใหญ่ในปี พ.ศ. ๒๔๔๐ (ค.ศ. 1897) ได้มีการสร้างเหรียญพระบรมรูปแบบใหม่ ณ โรงกษาปณ์ฝรั่งเศส (Monnaie de Paris) ออกแบบโดย อ็องรี-โอกุสต์ ปาเตย์ (Henri-Auguste Patey) เหรียญเหล่านี้แสดงให้เห็นพระมหากษัตริย์สยามในแบบยุโรปโดยสมบูรณ์ ทรงฉลองพระองค์ทหารเต็มยศพร้อมเครื่องราชอิสริยาภรณ์หลากชนิด แสดงถึงพระราชอำนาจและความเป็น “กษัตริย์สากล” แห่งยุควิกตอเรีย
การสะท้อนทางศิลปะ
ภาพที่ได้รับการบูรณะด้วยเทคโนโลยี AI นี้ เป็นการตีความเชิงศิลป์ของช่วงเวลาสำคัญแห่งการเปลี่ยนผ่าน — เมื่อพระมหากษัตริย์สยามเริ่มสวมฉลองพระองค์ทหารแบบยุโรป ประดับแพรแถบเหลือง–เขียว และเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทั้งไทยและตะวันตกที่สะท้อนถึงทั้ง อำนาจทางจิตวิญญาณและความชอบธรรมทางการทูต
ภาพที่สองคือการจำลอง “เหรียญหลักแจว” ดั้งเดิมในปี พ.ศ. ๒๔๑๔ ซึ่งเป็นหลักฐานอันหายากของยุคเริ่มต้นแห่ง การสร้างภาพพระมหากษัตริย์ในฐานะสัญลักษณ์แห่งชาติยุคใหม่
แสง สี และพื้นผิวที่ปรากฏในผลงานบูรณะนี้ สื่อถึงความละเอียดอ่อนระหว่าง “พระมหากษัตริย์ผู้ทรงเป็นเทวราชา” กับ “องค์พระมหากษัตริย์ผู้ทรงเป็นมนุษย์ในโลกสมัยใหม่” การได้ “เห็น” พระพักตร์พระมหากษัตริย์ในเหรียญ จึงไม่ใช่เพียงการเห็นด้วยตา แต่คือ การรับรู้เชิงจิตวิญญาณถึงพระบารมีและพระเมตตา
นี่คือการเปลี่ยนแปลงเชิงสัญลักษณ์ครั้งสำคัญ — จาก “องค์เหนือหัวผู้ทรงอยู่เหนือสายตา” สู่ “องค์พระผู้เป็นที่เห็นได้ด้วยความเคารพ” ซึ่งได้หล่อหลอมความเข้าใจของคนในชาติให้ตระหนักถึงความเป็นสมัยใหม่ ผ่านการมองเห็นพระบรมฉายาลักษณ์ในฐานะ สะพานเชื่อมระหว่างจารีตโบราณกับอารยธรรมโลกสมัยใหม่
บทส่งท้าย
การศึกษาเรื่อง “เหรียญหลักแจว” และพระบรมฉายาลักษณ์ในยุคต้นรัชกาลที่ ๕ มิได้เป็นเพียงการสำรวจเชิงประวัติศาสตร์ศิลป์เท่านั้น หากยังเป็นการทำความเข้าใจถึง พลวัตของวัฒนธรรมวัตถุ (Material Culture) ที่สะท้อนอัตลักษณ์ ความเชื่อ และอำนาจเชิงสัญลักษณ์ของราชสำนักสยามในช่วงเปลี่ยนผ่านสู่ความเป็นสมัยใหม่
ในฐานะผู้ศึกษาด้านวัฒนธรรมวัตถุและประวัติศาสตร์แฟชั่นโดยตรง ผมได้สั่งสมความรู้จากการศึกษาระดับปริญญาโทที่ Royal College of Art (RCA) และ Victoria and Albert Museum (V&A) สาขา Material Culture ตลอดจนงานวิจัยระดับปริญญาเอก ด้าน Archaeology and Art History ที่ School of Oriental and African Studies (SOAS), University of London ประสบการณ์เหล่านี้ช่วยให้ผมสามารถตีความภาพถ่าย เหรียญ เครื่องแต่งกาย และศิลปวัตถุทางราชสำนักสยามได้อย่างเป็นระบบ ทั้งในมิติของรูปแบบ สัญลักษณ์ และบริบททางสังคม–การเมือง
ด้วยเหตุนี้ การบูรณะและสร้างสรรค์ภาพพระบรมฉายาลักษณ์ด้วยเทคโนโลยี AI จึงไม่ใช่เพียงการจำลองความงามทางศิลป์เท่านั้น แต่ยังเป็น กระบวนการศึกษาทางวัฒนธรรมวัตถุในเชิงประจักษ์ ที่เปิดโอกาสให้เราได้เข้าใจ “ภาพ” ในฐานะวัตถุทางความคิด — สิ่งที่สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างพระมหากษัตริย์ ราษฎร และโลกสมัยใหม่ที่กำลังปรากฏขึ้นในปลายคริสต์ศตวรรษที่ ๑๙
____________________________
“Reun Lak-Jeaw”: The First Portrait Medal of Siam
This collection of AI-restored and re-imagined portraits depicts King Chulalongkorn (Rama V) of Siam, inspired by one of the most historically significant moments in Thai visual culture — the creation of the first portrait medal in Siam.
Historical Context
The photograph on which this restoration is based evokes the royal portrait that inspired the earliest portrait medal of King Chulalongkorn, created in 1871 to commemorate His Majesty’s eighteenth birthday. Known in Thai as “เหรียญหลักแจว” (Reun Lak-Jeaw, or “Siamese-Hairstyle Medal”), it featured the young king wearing a European-style military tunic while retaining the traditional mahadthai or lak-jeaw hairstyle — short at the sides and longer on the top.
Designed by Mom Chao Pravitch, a royal relative and Siamese artist, the portrait was derived from a photograph taken before King Chulalongkorn’s first overseas journey to Singapore and Java in 1871. These medals were the first Siamese coins or medals bearing a human likeness, a remarkable departure from centuries of aniconic royal representation.
Because of the long-standing taboo against depicting or gazing upon the monarch’s image, the King’s name was omitted. Instead, the medal was informally referred to by the hairstyle — an ingenious linguistic strategy to circumvent potential sacrilege.
The Royal Decorations Depicted
In this portrait, the King is depicted wearing two of the most significant decorations of his early reign:
The Ancient and Auspicious Order of the Nine Gems (เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคล นพรัตนราชวราภรณ์) — represented here with its older-style sash of yellow with white and green border, used before it was changed to the modern form.
This order, among the most sacred in Siam, embodies the nine auspicious gemstones believed to confer divine blessings upon the ruler:
Diamond – power and victory
Ruby – success and dignity
Emerald – stability and compassion
Yellow Sapphire – wisdom and wealth
Garnet – health and longevity
Blue Sapphire – love and tranquillity
Pearl – purity and fame
Topaz – protection from harm
Cat’s Eye – insight and security
The order symbolises the ideal Buddhist-Brahmanic virtues of a Dhammarāja King — one who rules by righteousness and celestial favour.
The Order of Saint Stephen of Hungary (Grand Cross) — a chivalric decoration of the Austro-Hungarian Empire, conferred upon the King in 1868, when he was still a youthful monarch not yet exercising full sovereign power.
The award, presented through Austrian diplomatic channels following the death of King Mongkut, was a significant gesture of European recognition.
It carried political symbolism at a time when Siam’s succession was under delicate negotiation and foreign powers — particularly Austria-Hungary and France — sought to extend goodwill and influence in Southeast Asia.
The order thus affirmed the legitimacy and modern standing of the young monarch in the eyes of Europe, while also projecting Siam’s openness to Western diplomacy and culture.
Cultural Significance
The Reun Lak-Jeaw medal represented a turning point in Siamese cultural modernisation, initiated by a ruler barely reaching adulthood. While his father, King Mongkut (Rama IV), had already broken precedent by sending daguerreotypes of himself and Queen Thepsirin to President Franklin Pierce and Queen Victoria in 1851, the 1871 medals extended this act to a domestic audience for the first time.
By allowing the King’s image to circulate among his subjects, these medals introduced the Siamese public to their ruler’s visage — an unprecedented moment in which sacred monarchy and visual modernity converged. The act of representing, seeing, and even touching the royal likeness became a ritual of modern sovereignty — transforming the taboo of “forbidden gaze” into a carefully curated form of reverence.
In the pre-modern world, the King’s face was a sacred object — one that subjects could not look upon directly without ritual mediation. Through the distribution of medals, this boundary was redefined: the right to gaze was now granted by royal favour, embedded in metal, sanctified through artistry, and disseminated as a modern emblem of loyalty. The Reun Lak-Jeaw medal thus functioned both as a symbol of devotion and as a medium of authorised vision, allowing the King to be “seen” without violating the sanctity of his person.
Later, during the First Grand European Tour of 1897, a new series of medals was commissioned at the Monnaie de Paris, designed by Henri-Auguste Patey, one of France’s leading medallists. Unlike the earlier domestic issue, these Auguste-Patey medals portrayed the monarch as a fully Europeanised sovereign — in full Western military regalia, adorned with orders and decorations comparable to his European counterparts.
Artistic Reflection
The AI-restored image above re-envisions this pivotal moment of transformation, portraying King Chulalongkorn in Western military attire with the yellow-green sash, gold-embroidered tunic, and decorations that unite Siamese spirituality and European diplomacy. The second image reproduces the original 1871 commemorative medal, a rare artefact symbolising Siam’s first experiment in royal portraiture, modern media, and controlled visibility.
Through the interplay of light, texture, and symbolism, this restoration honours the delicate balance between divine kingship and human modernity — between the unseeable monarch and the seen sovereign. It reminds us that the ability to behold the royal visage — once unthinkable — was not merely an act of modern representation, but a political and spiritual transformation that reshaped how the nation envisioned its ruler and, ultimately, itself.
#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand
