สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ และแฟชั่นราชสำนักในสมัยรัชกาลที่ ๕ ตอนปลาย
สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ และแฟชั่นราชสำนักในสมัยรัชกาลที่ ๕ ตอนปลาย
ภาพที่ได้รับการบูรณะด้วยเทคโนโลยี AI นี้ เป็นพระฉายาลักษณ์ของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง พระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชสมภพแต่สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา
เมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2407 เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วยพระโสทรเชษภคินีอีก 2 พระองค์ ได้แก่ สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี และสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า
เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสยุโรป พระองค์ทรงดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ และได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถ ทำให้พระองค์ทรงเป็นปฐมบรมราชินีนาถของประเทศไทย และเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว นอกจากนี้ ยังทรงดำรงตำแหน่งเป็นองค์สภานายิกา สภากาชาดไทยพระองค์แรกอีกด้วย
สมเด็จพระศรีพัชรินทราฯ และแฟชั่นแบบราชสำนักในรัชกาลที่ ๕ ตอนปลาย (สมัยวิกตอเรียตอนปลาย)
พระฉายาลักษณ์ในคอลเลกชันนี้ ต้นฉบับถ่ายโดย Robert Lenz ที่สตูดิโอที่สิงคโปร์ (ภาพชุดนี้มีหลายภาพในอริยาบทที่แตกต่างกัน พร้อมทั้งมุมกล้องที่หลากหลาย และหลังจากนั้น Robert Lez เข้ามาเปิดกิจการการถ่ายรูปที่กรุงเทพ ตามคำเชิญของรัชกาลที่ ๕) ก่อนการเสด็จพระราชดำเนินพร้อมรัชกาลที่ 5 ไปยังเกาะชวาในปี ค.ศ. 1896 (พ.ศ. 2439) หนึ่งปีก่อนการเสด็จประพาสยุโรปครั้งใหญ่ พระฉายาลักษณ์ต้นฉบับเป็นรูปถ่ายขาวดำที่มีข้อจำกัดหลายประการ จึงต้องอาศัยทั้งการบูรณะและการสร้างสรรค์ใหม่เพื่อให้เห็นรายละเอียดของฉลองพระองค์ และเครื่องราชอิศริยาภรณ์ ในแฟชั่นสไตล์ผสมผสานกับตะวันตกในยุควิกตอเรียตอนปลาย
ลักษณะเด่นของแฟชั่นยุคนี้คือ แขนเสื้อทรงขาแกะ (Gigot sleeves) หรือ “แขนหมูแฮม” (Leg-of-mutton sleeves) ซึ่งมีขนาดใหญ่มากในช่วงกลางทศวรรษ 1890s ก่อนจะลดขนาดลงในช่วงปลายทศวรรษ ซึ่งทำให้สามารถกำหนดอายุภาพไว้ในราวปี 1896 ได้อย่างแม่นยำ
ฉลองพระองค์ของสมเด็จพระศรีพัชรินทราฯ ที่ปรากฏในพระฉายาลักษณ์นี้สะท้อนการแต่งกายแบบผสมผสานร่วมกับแฟชั่นร่วมสมัยกับแฟชั่นวิกตอเรียช่วงปลายทศวรรษ 1890s
การตีความต่อไปนี้มาจากส่วนหนึ่งของงานวิจัยระดับปริญญาเอกของผม ซึ่งผมหวังว่าจะสามารถช่วยอธิบายถึงความสำคัญและบริบททางสังคมและวัฒนธรรมในช่วงเวลานั้นได้เป้นอย่างดี
การเสด็จประพาสชวา ค.ศ. 1896: การซ้อมใหญ่ด้านแฟชั่น
หนึ่งปีก่อนการเสด็จประพาสยุโรป รัชกาลที่ 5 พร้อมด้วยสมเด็จพระศรีพัชรินทราฯ และพระบรมวงศานุวงศ์เสด็จประพาสชวา (พ.ศ. 2439/ค.ศ. 1896) ซึ่งนักประวัติศาสตร์แฟชั่นมักเรียกการเดินทางครั้งนี้ว่า “dress rehearsal” ของสยามก่อนเวทีโลก
รัชกาลที่ 5 ทรงมีพระราชประสงค์ให้ทั้งราชสำนักแต่งกายด้วยเสื้อผ้าแบบตะวันตกตลอดการเดินทาง โดยทรงบันทึกไว้ใน พระราชหัตถเลขาเสด็จประพาสชวา ว่า การแต่งกายด้วยชุดยุโรปสร้างความเกรงขามแก่ชาวพื้นเมือง เนื่องจาก “คนชวาเมื่อเห็นคนยุโรปก็ต้องนั่งลงทันที ไม่ว่าจะเป็นชั้นสูงหรือชั้นต่ำ” แสดงให้เห็นถึง agency ของเสื้อผ้าในการกำหนดอำนาจทางสังคมและการเมือง และทำให้พระองค์ตระหนักว่าเครื่องแต่งกายแบบตะวันตกมีพลังเชิงสัญลักษณ์และสามารถเสริมพระราชอำนาจได้โดยตรง
อีกตอนหนึ่งที่น่าสนใจคือ เมื่อวันที่ 21 พฤษภาคม 1896 พระองค์ทรงบันทึกถึงการเปลี่ยนเครื่องแต่งกายบนเรือก่อนเข้ายะโฮร์ โดยผู้ว่าการอาณานิคมอังกฤษ Sir Charles Mitchell กำหนดให้ใช้ frock coat และ top hat ตามระเบียบการทูตอังกฤษ ซึ่งรัชกาลที่ 5 ทรงถือปฏิบัติอย่างเคร่งครัด เหตุการณ์นี้สะท้อนความเข้าใจของพระองค์ว่าแฟชั่นไม่เพียงเป็นเรื่องของความงาม แต่เป็น เครื่องมือทางการทูต ที่สยามใช้ต่อรองสถานะกับมหาอำนาจตะวันตก
การเสด็จประพาสยุโรป พ.ศ. ๒๔๔๐ (ค.ศ. 1897): การปรากฏกายของราชสำนักสยาม
เมื่อเสด็จถึงยุโรปในปี ค.ศ. 1897 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและคณะผู้ติดตามได้เฝ้าพบพระมหากษัตริย์และราชสำนักยุโรปโดยตรงเป็นครั้งแรก การปรากฏกายของราชสำนักสยามจึงเป็นสิ่งสำคัญทั้งในมุมมองของสยามเองและในความคาดหวังของผู้พบเห็น
เพื่อเตรียมการด้านนี้ พระองค์โปรดเกล้าฯ ตั้ง คณะกรรมการจัดเตรียมเครื่องแต่งกายสำหรับการเสด็จประพาสในครั้งนี้ ขึ้นโดยเฉพาะ ซึ่งทำหน้าที่จัดเตรียมเครื่องแต่งกายทั้งของพระมหากษัตริย์และข้าราชบริพาร รายการเสื้อผ้า เครื่องราชอิสริยาภรณ์ และเครื่องประดับที่ปรากฏในหอจดหมายเหตุแห่งชาติแสดงให้เห็นถึงความละเอียดรอบคอบอย่างยิ่ง ซึ่งเอกสารจำนวนมากมีลายพระหัตถ์ของพระองค์เองกำกับ
ในพระราชบันทึกมีข้อความที่น่าสนใจว่า
“เครื่องแต่งกายประจำตำแหน่งของข้าราชการโดยปกติมีเสื้อครุยปักดิ้นทอง แต่เกรงว่าธรรมเนียมนี้จะขัดใจนักการทูตยุโรป เราจะละเว้นได้... บน frock coat และเครื่องแต่งกายพิธีการก็จะไม่ใช้กระดุมทอง... เสื้อและเครื่องแต่งกายที่จะต้องปักลายสยาม ควรทำให้เป็นชุดเดียวกันทั้งหมด เว้นแต่ถุงเท้าและเข็มขัด ที่เหลือจะจัดออกจากวัง…ผ้าไหมและผ้ายกดิ้นทองควรใช้คุณภาพดีที่สุด หากหาไม่ได้จากแหล่งที่เชื่อถือได้ ควรให้เป็นของที่ออกจากในวัง...”
รัชกาลที่ 5 ยังทรงมีพระราชดำริให้ส่งผ้าที่ต้องปักไปยังฝ่ายในของสมเด็จพระศรีพัชรินทราฯ เพื่อให้ข้าหลวงฝ่ายในช่วยปักเย็บให้เสร็จทันเวลา การเตรียมการเช่นนี้แสดงถึงความใส่ใจและการจัดการอย่างเป็นระบบ ทั้งยังสะท้อนถึงบทบาทสำคัญของราชสำนักในฝ่ายใน ในการสนับสนุนภารกิจทางการทูตของประเทศ
แฟชั่นในฐานะเครื่องมือทางการเมือง
ตลอดระยะเวลาในการเสด็จประพาสยุโรปในครั้งนี้ รัชกาลที่ 5 ปรากฏพระองค์ทั้งใน เครื่องแบบทหารแบบตะวันตก และในฉลองพระองค์แบบสุภาพบุรุษวิกตอเรีย โดยทรงสวม morning suit พร้อมหมวกทรงสูง นาฬิกาพก และอุปกรณ์เสริมแฟชั่นอื่น ๆ การแต่งกายเช่นนี้คือการแสดงออกอย่างชัดเจนว่าสยามเป็นส่วนหนึ่งของโลกสมัยใหม่
การปรากฏพระองค์เช่นนี้ไม่เพียงถูกบันทึกไว้ในภาพถ่าย แต่ยังได้รับการตอกย้ำผ่านการสั่งเขียนภาพสีน้ำมันโดยศิลปินยุโรป เพื่อเผยแพร่พระบรมฉายาลักษณ์ของกษัตริย์ผู้ศิวิไลซ์และทรงอำนาจ
ความหมายของแฟชั่นและพระราชอำนาจ
การเลือกสวมฉลองพระองค์แบบตะวันตกไม่ใช่เพียงการแต่งพระองค์ตามกระแสแฟชั่นตะวันตก แต่เป็นการประกาศว่าสยามเป็น “อารยะประเทศ” ที่พร้อมยืนเคียงข้างมหาอำนาจในยุโรป รัชกาลที่ 5 ทรงเล็งเห็นว่าแฟชั่นคือ ภาษาทางการทูต ที่สามารถสร้างภาพลักษณ์ใหม่ของสยามต่อสายตานานาชาติ และสมเด็จพระศรีพัชรินทราฯ ในฐานะพระบรมราชินีนาถก็ทรงมีบทบาทสำคัญในการเป็นสัญลักษณ์ของความทันสมัยและความศิวิไลซ์
กล่าวโดยสรุป พระฉายาลักษณ์ที่ได้รับการบูรณะและสร้างสรรค์ใหม่เหล่านี้ ไม่เพียงสะท้อนแฟชั่นตามสมัยนิยม หากแต่เป็นเครื่องมือเชิงการทูตและการเมืองที่ช่วยเสริมสร้างพระราชอำนาจและภาพลักษณ์ของสยามในสายตานานาชาติ การแต่งกายของรัชกาลที่ 5 และสมเด็จพระศรีพัชรินทราฯ จึงเป็นส่วนหนึ่งของยุทธศาสตร์ที่ทำให้สยามยืนหยัดทัดเทียมกับอารยประเทศในศตวรรษที่ 19
Queen Sri Bajarindra and Siamese Court Fashion in the Late 19th Century
This AI-restored portrait depicts Queen Sri Bajarindra, the Queen Mother of Siam. She was the daughter of King Mongkut (Rama IV) and Somdet Phiyamavadi Sri Bajarindra Mata, born on 1 January 1864. She became Queen Consort of King Chulalongkorn (Rama V), alongside her two royal sisters, Queen Sunandha Kumariratana and Queen Savang Vadhana.
When King Chulalongkorn travelled to Europe, she served as Regent of Siam and was elevated to the rank of Queen Consort, becoming the first Queen Consort of Thailand. She later held the title of Queen Mother during the reigns of King Vajiravudh (Rama VI) and King Prajadhipok (Rama VII). In addition, she became the first President of the Thai Red Cross Society.
Queen Sri Bajarindra and Late Victorian Women’s Fashion
The portraits in this collection were originally taken by Robert Lenz at his studio in Singapore (this set comprises several poses and camera angles). Later, Lenz established his photography business in Bangkok at the invitation of King Chulalongkorn. The photographs were taken before the royal journey with King Chulalongkorn to Java in 1896, one year prior to the King’s grand European tour. The original black-and-white photographs had significant limitations, requiring both restoration and creative reconstruction to reveal the details of her Western-style court dress and Victorian-era decorations.
The defining feature of women’s fashion during this period was the gigot sleeve, or “leg-of-mutton sleeve,” which reached exaggerated proportions in the mid-1890s before tapering towards the decade’s end. This stylistic marker allows the portrait to be dated precisely to around 1896.
Her attire in this portrait reflects a synthesis of contemporary Western fashion with late-Victorian style of the 1890s.
The 1896 Journey to Java: A Fashion Rehearsal
In 1896, King Chulalongkorn, accompanied by Queen Saovabha Phongsri and the royal family, embarked on a state visit to Java. Historians often describe this as a “dress rehearsal” for the much larger European tour of the following year.
The King insisted that the entire Siamese entourage should adopt European dress throughout the journey. In his Royal Travel Diary of the Journey to Java, he noted that Western attire inspired immediate deference among the local Javanese population: “Upon seeing a European, whether high or low, they at once sat down.” This passage reveals the agency of dress in exerting social and political power, and demonstrates that King Chulalongkorn was acutely aware of the symbolic authority of Western fashion.
On 21 May 1896, he recorded another revealing moment when Sir Charles Mitchell, Governor of the Straits Settlements, required the Siamese King to wear a frock coat and top hat in accordance with strict British protocol before his audience with the Sultan of Johor. This incident demonstrates the role of dress not merely as fashion, but as an essential diplomatic tool in negotiating Siam’s standing with Western powers.
The 1897 European Tour: The Appearance of the Siamese Court
When King Chulalongkorn and his entourage arrived in Europe in 1897, it was the first occasion that European monarchs and their courts met the Siamese sovereign face to face. The appearance of the Siamese court was therefore crucial, both for Siam’s self-representation and for the expectations of its European hosts.
To ensure proper presentation, the King established a Wardrobe Committee specifically to manage his and his courtiers’ attire. Archival records in the National Archives of Thailand reveal a meticulous inventory of daily wear, official dress, and court uniforms, complete with accessories and medals of honour. Many documents bear the King’s own handwriting, showing his personal involvement in sartorial planning.
One notable passage records the King’s directive:
“The official dress of Siamese civil servants normally includes a cloak embroidered with gold thread. I fear this practice may displease European diplomats; we may omit it. On frock coats and formal evening dress we shall not use gold buttons… All tailored and embroidered garments must be unified as a set. Apart from socks and belts, all other sartorial pieces will be issued by the Palace… Silk and gold brocades should be of the best quality, and if not available from reliable sources, they must be issued by the Palace…”
The King further instructed that embroidered fabrics be delivered to the Inner Court under Queen Saovabha Phongsri’s supervision, where court ladies would complete the embroidery in time for departure. This reveals not only his attention to sartorial detail but also the vital role of the Inner Court in supporting Siam’s diplomatic mission abroad.
Fashion as Political Language
Throughout the European journey, King Chulalongkorn alternated between Western-style military uniforms—later adopted by the Siamese armed forces—and Victorian gentleman’s attire, including morning suits, top hats, pocket watches, and fashionable accessories. Such ensembles unmistakably conveyed Siam’s embrace of modernity.
His appearance was not only captured in photographs but also immortalised in commissioned oil portraits by European artists, intended to project the image of a modern, civilised monarch equal to his Western peers.
For Queen Saovabha Phongsri, her Victorian gowns and accessories reflected the same political message: Siam was to be seen not as an exotic outsider but as a nation fully conversant with the codes of Western civilisation.
Conclusion: The Meaning of Fashion and Royal Power
The adoption of Western dress by King Chulalongkorn and Queen Saovabha Phongsri was not merely a matter of fashion but a diplomatic language designed to affirm Siam’s status as a civilised nation on equal footing with the European powers. Queen Saovabha, in her role as Queen Consort and later Queen Mother of Siam, became a central figure in this visual and political strategy, embodying both modernity and sovereignty.
The restored portraits in this collection therefore stand as more than historical images: they are visual testimonies of how fashion functioned as an instrument of politics, diplomacy, and royal authority in Siam at the turn of the twentieth century.
#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashion #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand #UNESCO
