“เหรียญประพาสมาลา”: เหรียญซ้อนในเหรียญ การเจรจาทางการทูตที่หล่อหลอมด้วยโลหะ
“เหรียญประพาสมาลา”: เหรียญซ้อนในเหรียญ การเจรจาทางการทูตที่หล่อหลอมด้วยโลหะ
บทความต่อไปนี้เป็นส่วนหนึ่งของงานเขียนด้าน วัฒนธรรมวัตถุ (Material Culture) ซึ่งผมจัดทำขึ้นระหว่างศึกษาระดับปริญญาโท สาขา History of Design ที่ Royal College of Art (RCA) และ Victoria and Albert Museum (The V&A) กรุงลอนดอน เมื่อปี ค.ศ. 2013 การเขียนบทความชิ้นนี้เป็นหนึ่งในกระบวนการเรียนรู้ของวิชา Object Essay ที่นักศึกษาทุกคนต้องค้นหาวัตถุหนึ่งชิ้นในคอลเลกชันของ The V&A ซึ่งยังไม่เคยมีการศึกษาวิจัยอย่างเป็นระบบมาก่อน แล้วทำการวิจัย วิเคราะห์ และเรียบเรียงข้อมูลใหม่เพื่อเสนอให้กับทางพิพิธภัณฑ์
ระหว่างการค้นคว้า ผมได้พบกับ เหรียญประพาสมาลา เนื้อเงิน ซึ่งเป็นเหรียญขนาดใหญ่ เส้นผ่านศูนย์กลาง 50 มิลลิเมตร (ประมาณ 5 เซนติเมตร) จัดแสดงอยู่ในแผนกประติมากรรมของ The V&A เหรียญนี้คือเหรียญรำลึกการเสด็จประพาสยุโรปของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ซึ่งพระองค์ได้พระราชทานให้แก่พิพิธภัณฑ์ The V&A เมื่อเสด็จเยี่ยมชมในปี พ.ศ. 2440 (ค.ศ. 1897) อย่างไรก็ตาม จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่ผมศึกษาพบว่า เหรียญนี้น่าจะถูกพระราชทานภายหลังจากที่พระองค์เสด็จผ่านสถานทูตไทยในลอนดอน เนื่องจากในระหว่างการเสด็จประพาสยุโรป เหรียญดังกล่าวยังอยู่ในขั้นตอนการผลิตที่ โรงกษาปณ์ปารีส (Monnaie de Paris) และยังไม่แล้วเสร็จสมบูรณ์ในขณะนั้น
เมื่อ เหรียญประพาสมาลา ถูกสร้างขึ้นในปี พ.ศ. ๒๔๔๐ (ค.ศ. ๑๘๙๗) เหรียญนี้ไม่ได้เป็นเพียงเหรียญรำลึกถึงการเสด็จประพาสยุโรปครั้งแรกของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเท่านั้น หากยังเป็นหลักฐานสำคัญของการ “ต่อรองทางการเมือง” ของสยามท่ามกลางความตึงเครียดในยุคจักรวรรดินิยมตอนปลาย ผ่านศิลปะแห่งการหล่อโลหะที่ออกแบบโดย อองรี–โอกุสต์ ปาเต (Henri-Auguste Patey) แห่งโรงกษาปณ์ปารีส (Monnaie de Paris) ดังนั้น เหรียญที่ระลึกนี้จึงมิได้เป็นเพียงผลงานศิลปกรรมฝรั่งเศสชั้นเยี่ยม หากแต่เป็น “เวทีทางการทูต” ขนาดย่อมระหว่างสยามและฝรั่งเศส ที่ถ่ายทอดอำนาจและภาพลักษณ์ของสยามในสายตาชาติตะวันตกได้อย่างแยบคาย
พระบรมรูปบนเหรียญนั้นจำลองจากพระบรมฉายาลักษณ์ที่ถ่ายไว้ ณ สตูดิโอมอนตาโบน (Montabone Studio) เมืองฟลอเรนซ์ ซึ่งในพระรูปนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสวมเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดของสยามสององค์ คือ ตรามหาจักรีบรมราชวงศ์ และ ดาราปฐมจุลจอมเกล้า อันเป็นสัญลักษณ์แห่งพระราชอำนาจและพระเกียรติคุณของพระบรมราชวงศ์จักรี แต่เมื่อภาพดังกล่าวถูกถ่ายทอดลงในเนื้อโลหะโดยช่างฝรั่งเศส รายละเอียดของดวงตราทั้งสองกลับมิได้ถูกถอดแบบอย่างตรงไปตรงมา หากแต่ถูกแทนที่ด้วย ดาราแห่งเครื่องราชอิสริยาภรณ์นักบุญแอนดรูว์แห่งรัสเซีย (Order of St Andrew the First-Called) ซึ่งเป็นเครื่องราชอิสริยาภรณ์สูงสุดแห่งจักรวรรดิรัสเซีย และเป็นสัญลักษณ์อันทรงเกียรติที่ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางในแวดวงการทูตของยุโรป
การเปลี่ยนแปลงนี้หาใช่ความบังเอิญไม่ หากแต่เป็นกลยุทธ์อันชาญฉลาดทางวัฒนธรรมและการทูต สำหรับสายตาชาวยุโรป โดยเฉพาะฝรั่งเศส ผู้ซึ่งเป็นประเทศที่หล่อเหรียญนี้ การปรากฏของเครื่องราชอิสริยาภรณ์นักบุญแอนดรูว์บนพระอุระของพระมหากษัตริย์แห่งสยาม เป็นการประกาศอย่างแนบเนียนถึงความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่าง สยามและจักรวรรดิรัสเซีย ซึ่งในเวลานั้นเป็นพันธมิตรที่ยิ่งใหญ่ของฝรั่งเศสในยุโรป ความสัมพันธ์นี้ถือกำเนิดขึ้นตั้งแต่เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๓๔ (ค.ศ. ๑๘๙๑) เมื่อมกุฎราชกุมารนิโคลัส (ต่อมาคือซาร์นิโคลัสที่ ๒) เสด็จเยือนกรุงเทพฯ และได้รับการต้อนรับอย่างยิ่งใหญ่และอบอุ่นโดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบรมวงศานุวงศ์
ความสัมพันธ์อันราบรื่นระหว่างสองราชสำนักนี้ได้รับการยืนยันอีกครั้งในปี พ.ศ. ๒๔๔๐ เมื่อพระมหากษัตริย์ทั้งสองเสด็จพบกัน ณ พระราชวังเซนต์ปีเตอร์สเบิร์ก และทรงแลกเปลี่ยนเครื่องราชอิสริยาภรณ์ระหว่างกัน เป็นสัญลักษณ์แห่งมิตรภาพระหว่างสองราชบัลลังก์
นอกจากนี้ ช่วงเวลาที่ เหรียญประพาสมาลา ถูกสร้างขึ้นยังแฝงนัยทางการเมืองอย่างชัดเจน เพราะเพียงสี่ปีก่อนหน้า สยามเพิ่งผ่านเหตุการณ์ ปากน้ำ (Paknam Incident) หรือ วิกฤตการณ์ ร.ศ. ๑๑๒ เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๓๖ (ค.ศ. ๑๘๙๓) เมื่อเรือรบฝรั่งเศส Inconstant และ Comète ฝ่าฝืนคำสั่งของสยาม แล่นฝ่าป้อมพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นมาทางปากแม่น้ำเจ้าพระยา เพื่อตอบโต้ข้อพิพาทเรื่องพรมแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง เหตุการณ์นี้นำไปสู่การยิงต่อสู้สั้น ๆ ก่อนที่ฝรั่งเศสจะใช้เหตุผลดังกล่าวบีบบังคับให้สยามลงนามใน สนธิสัญญาปารีส ซึ่งกำหนดให้สยามยกดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงให้แก่ฝรั่งเศส เหตุการณ์ปากน้ำจึงกลายเป็นสัญลักษณ์แห่งความอัปยศของสยามในสายตาฝรั่งเศสและชาติอาณานิคมอื่นในภูมิภาค
แต่ในขณะเดียวกัน เหรียญที่ถูกหล่อขึ้นเพียงไม่กี่ปีให้หลัง ณ โรงกษาปณ์ปารีสเอง กลับแฝงสัญลักษณ์ของจักรวรรดิรัสเซียพันธมิตรอันทรงอิทธิพลของฝรั่งเศส ไว้บนพระอุระของพระมหากษัตริย์สยามอย่างจงใจ การปรากฏของ เครื่องราชอิสริยาภรณ์นักบุญแอนดรูว์แห่งรัสเซีย บนเหรียญนี้จึงทำหน้าที่เสมือน “ถ้อยแถลงทางการเมือง” ที่ฝรั่งเศสสามารถอ่านออกได้ทันทีว่า สยามไม่ใช่รัฐอาณานิคม หากเป็นราชอาณาจักรที่เข้าใจภาษาแห่งอำนาจแบบยุโรป และรู้จักการใช้สัญลักษณ์ของจักรวรรดิเดียวกับพันธมิตรของฝรั่งเศสเพื่อตอกย้ำสถานะของตนในฐานะชาติอารยะและมิตรแห่งรัสเซีย
จากพระบรมฉายาลักษณ์ต้นฉบับที่ทรงเครื่องราชอิสริยาภรณ์สยาม จนถึงภาพจำบนเหรียญที่หลอมรวมเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของรัสเซียไว้แทน เหรียญประพาสมาลา จึงเป็นมากกว่างานศิลปะ หากแต่เป็นถ้อยแถลงแห่งการทูตและการเมืองในรูปของศิลปวัตถุ เป็นเครื่องแสดงว่าศิลปะสามารถกลายเป็นภาษาแห่งอำนาจ และสามารถกลายเป็นเครื่องมือแห่งการเอาตัวรอดของชาติ ด้วยความหมายทางการทูตและการเมืองที่ถูกจารึกไว้ในเหรียญที่ระลึกซึ่งสร้างสรรค์ขึ้น ณ ใจกลางกรุงปารีส
___________________________
“The European Tour Medal”: The Medals within the Medal — A Diplomatic Performance Cast in Metal
The following essay is part of my Material Culture research written during my Master’s studies in History of Design at the Royal College of Art (RCA) and the Victoria and Albert Museum (The V&A) in London in 2013. This essay formed part of the Object Essay module, in which each student was required to select an object from the V&A collection that had not yet been thoroughly researched, conduct new investigation and analysis, and then contribute fresh findings to the museum’s records.
During this process, I discovered the European Tour Commemorative Medal (Reun Pra Paat Mala) — a large silver medal, 50 millimetres in diameter (approximately five centimetres), housed in the Sculpture Department of the V&A. This medal commemorates King Chulalongkorn’s (Rama V) first Grand Tour of Europe in 1897. It was presented to the V&A by His Majesty during his royal visit to the museum that same year. However, based on the historical evidence I examined, it is likely that the medal was presented after the King’s visit to the Siamese Legation in London, since the medal was still in production at the Monnaie de Paris (Paris Mint) during the European tour and had not yet been completed at the time.
When the European Tour Medal was finally struck in 1897, it was more than a souvenir of King Chulalongkorn’s European voyage. It became a tangible record of Siam’s delicate political negotiation amid the tensions of late nineteenth-century imperialism. Designed by Henri-Auguste Patey of the Monnaie de Paris, this medal represented not only a triumph of French medallic art but also a diplomatic stage in miniature — a refined object through which Siam projected its sovereignty and modernity to the Western world.
The portrait on the obverse was derived from a photographic sitting at the Montabone Studio in Florence, where the King appeared wearing the two highest Siamese decorations: the Order of the Royal House of Chakri and the Order of Chula Chom Klao. These insignia symbolised dynastic power and royal distinction within the Chakri lineage. Yet, when the portrait was translated into metal by the French engraver, the details of these Siamese orders were not reproduced faithfully. Instead, they were transformed into the star of the Russian Order of St Andrew the First-Called, the highest decoration of the Russian Empire and one of the most prestigious symbols recognised in European diplomatic circles.
This change was far from accidental. It was a calculated act of cultural and diplomatic strategy.
To European eyes — particularly those of France, the nation that minted the medal — the appearance of the Russian Order of St Andrew upon the King’s chest signalled Siam’s special relationship with Imperial Russia, France’s most powerful ally in Europe at the time. This royal friendship had begun in 1891, when Tsarevich Nicholas (later Tsar Nicholas II) visited Bangkok and was received with warmth and splendour by King Chulalongkorn and the Chakri court.
That relationship was reaffirmed in 1897, when the two monarchs met again at the Winter Palace in St Petersburg, exchanging orders of chivalry as mutual symbols of respect and fraternity. The inclusion of the Russian order on a medal cast in Paris thus visually enshrined this triangular balance of power — Siam, Russia, and France — in one diplomatic object.
The political timing of the medal’s creation is equally significant. Only four years earlier, Siam had endured the Paknam Incident (the R.S. 112 Crisis) of 1893, when French gunboats Inconstant and Comète violated Siamese orders and forced their way past the defences of Fort Phra Chulachomklao at the mouth of the Chao Phraya River. The brief confrontation that followed ended with France coercing Siam into signing the Treaty of Paris, which ceded the left bank of the Mekong to French Indochina. The incident humiliated Siam and exposed the vulnerability of its sovereignty in the eyes of colonial powers.
Yet only a few years later, a medal struck in the very heart of Paris would bear the Russian insignia — the emblem of France’s own imperial ally — proudly on the chest of the Siamese king. Through this visual code, the medal communicated in a language France could understand: Siam was not a colonial subject but a civilised monarchy fluent in Europe’s symbolic vocabulary of power. By appropriating the imagery of an empire allied to France, Siam deftly repositioned itself as a modern, diplomatic equal — and as a friend of Russia rather than a subordinate of France.
From the original photographic portrait showing the King wearing Siamese orders to the finished relief portraying the Russian star, the European Tour Medal thus transcends the realm of art. It stands as a statement of diplomacy and politics embodied in an object of beauty — proof that art could serve as a language of power, and aesthetics could become a tool of national survival.
Within its silver surface lies a negotiation between East and West, cast in the furnaces of the Monnaie de Paris, where craftsmanship and statecraft merged into a single artefact — a medal within a medal, reflecting not only the alliance of kings but the eloquence of Siam’s diplomacy.
#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand
