จินตภาพแห่งวิถีชีวิตยามว่างในราชสำนักสยามปลายรัชกาลที่ ๕

จินตภาพแห่งวิถีชีวิตยามว่างในราชสำนักสยามปลายรัชกาลที่ 5

ภาพที่ผ่านการบูรณะและสร้างสรรค์ด้วยเทคโนโลยี AI ใบนี้ นำเสนอฉากสมมุติแห่ง “วิถีชีวิตยามว่างของเจ้านายฝ่ายใน” ในช่วงปลายรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5: พ.ศ. 2396–2453 / ค.ศ. 1853–1910) โดยฉากหลังเป็นพระบรมมหาราชวัง ท่ามกลางบรรยากาศการดูแลไม้ดัด อันสะท้อนความละเมียดละไม ความงดงามสง่า และความเป็นสมัยใหม่ของราชสำนัก

แฟชั่นสตรี: แขนหมูแฮมและแขนเสื้อแบบระบายซ้อนชั้น

แฟชั่นสตรีในช่วงเวลานี้นิยามด้วยแขนเสื้อทรงหมูแฮม (Leg-of-Mutton Sleeve) และแขนเสื้อแบบระบายซ้อนชั้น (Manches à volants superposés) ในทศวรรษ 1890 (พ.ศ. 2433–2442 / ค.ศ. 1890–1899)

ในทศวรรษนี้ แขนเสื้อหมูแฮมกลายเป็นเอกลักษณ์ประจำยุค โดยราวปี 1895 (พ.ศ. 2438) แขนเสื้อขยายพองโตถึงที่สุด จับคู่กับคอร์เซ็ตรัดแน่นและกระโปรงทรงเอไลน์ที่เน้นสัดส่วนคอดเอวและสะโพกกว้าง ตามอุดมคติความงามแบบวิกตอเรียปลายศตวรรษที่ 19

ในเวลาเดียวกัน สยามอยู่ระหว่างการปรับตัวเข้าสู่ความทันสมัย วัฒนธรรมตะวันตกเริ่มมีบทบาทสำคัญในราชสำนักฝ่ายใน เหล่าสตรีชาววังจึงปรับเอาแฟชั่นวิกตอเรียมาประสานเข้ากับการแต่งกายไทยดั้งเดิม ก่อเกิดเป็นสไตล์เฉพาะที่กลมกลืนอย่างงดงาม

เสื้อลูกไม้แขนหมูแฮมถูกนำมาสวมคู่กับโจงกระเบน กลายเป็นรูปแบบการแต่งกายที่ทั้งสง่างามและเป็นเอกลักษณ์ แขนเสื้อพองโตแสดงถึงความโอ่อ่า ขณะที่โจงกระเบนยังสะท้อนอัตลักษณ์ความเป็นไทย การตัดเย็บมักใช้ผ้าไหมชั้นดี พร้อมลวดลายปักที่ผสมผสานศิลปะแบบตะวันตกเข้ากับลายไทยได้อย่างประณีต

ในช่วงปลายทศวรรษ 1890 แฟชั่นสตรีในยุโรปก้าวถึงจุดสูงสุดของแขนหมูแฮม โดยราวปี ค.ศ. 1895–1896 (พ.ศ. 2438–2439) แขนเสื้อพองใหญ่เป็นพิเศษ แต่เมื่อถึงฤดูใบไม้ร่วง ค.ศ. 1897 (พ.ศ. 2440) รูปทรงดังกล่าวเริ่มลดขนาดลง ดีไซเนอร์ปารีสนำเสนอความอ่อนหวานแบบใหม่ คือ แขนเสื้อระบายซ้อนชั้นที่ใช้ผ้าลูกไม้หรือผ้าเบาซ้อนเป็นชั้น ๆ ไล่ระดับลงมาตามหัวไหล่และต้นแขน

สไตล์ใหม่นี้ปรากฏในนิตยสารแฟชั่นฝรั่งเศส เช่น La Mode Illustrée (ค.ศ. 1897 / พ.ศ. 2440) ซึ่งสะท้อนถึงการเปลี่ยนผ่านจากความโอ่อ่าของแขนหมูแฮมไปสู่ความละเมียดละไมโรแมนติก และยังเป็นจุดเริ่มต้นของแฟชั่นสมัยเอ็ดเวิร์ด (Edwardian Fashion) ในต้นคริสต์ศตวรรษที่ 20 หรือช่วงปลายรัชกาลที่ 5

การเผยแพร่เข้าสู่ราชสำนักสยาม

ในปีเดียวกันนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ในปี ค.ศ. 1897 (พ.ศ. 2440) ซึ่งตรงกับช่วงเวลาที่แขนเสื้อแฟชั่นแบบใหม่กำลังเผยโฉมที่ปารีส จึงสันนิษฐานได้ว่าพระองค์อาจทรงจัดหาชุดแฟชั่นหรือตัดเย็บเสื้อผ้าล่าสุดจากฝรั่งเศสเพื่อพระราชทานแก่เจ้านายฝ่ายในและพระราชธิดาในราชสำนัก

การนำแฟชั่นใหม่นี้เข้าสู่ราชสำนักไทยจึงมิใช่เพียงการติดตามสมัยนิยม หากแต่เป็น สัญลักษณ์แห่งความเป็นสมัยใหม่ (Modernity) และการเชื่อมโยงกับราชสำนักยุโรป การสวมใส่เสื้อผ้าลูกไม้วิกตอเรียทรงแขนเสื้อหมูแฮม และแขนเสื้อแบบระบายซ้อนชั้น จึงกลายเป็นการแสดงสถานะและพระบารมีของพระราชสำนักสยาม และฝ่ายใน ในสายตานานาชาติ

แฟชั่นบุรุษ: เสื้อราชปะแตน

สำหรับแฟชั่นบุรุษในสมัยนั้น แต่งกายด้วย “เสื้อราชปะแตน” ตามแบบแผนดั้งเดิม เสื้อชนิดนี้ตัดเย็บจากผ้าฝ้าย เรียบง่าย ใส่ง่าย ไม่มีการเสริมไหล่หรือใช้เส้นใยสังเคราะห์เหมือนปัจจุบัน และยังเป็นรากฐานของเสื้อคอตั้งแบบแมนดาริน (Mandarin Collar) ซึ่งภายหลังในรัชกาลที่ 9 ทรงพระราชทานต้นแบบให้พัฒนาเป็น “เสื้อพระราชทาน” ที่รัฐบาลประกาศให้ใช้แทนชุดสากลเมื่อวันที่ 26 กันยายน พ.ศ. 2523 พร้อมแนวคิดให้ใช้ผ้าท้องถิ่นแต่ละภูมิภาคมาตัดเย็บ ส่งผลให้เกิดเสื้อสุภาพบุรุษไทยที่มีสีสันและลวดลายสดใหม่ไม่เคยมีมาก่อน

เสื้อ Raj-Pattern หรือที่กลายเสียงมาเป็น “เสื้อราชปะแตน” เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 หลังจากพระองค์เสด็จกลับจากการเสด็จประพาสอินเดียในปี พ.ศ. 2415 (ค.ศ. 1872) พระองค์ทรงตระหนักถึงข้อจำกัดของการแต่งกายแบบตะวันตกที่เต็มไปด้วยเสื้อหลายชั้น เช่นเสื้อเชิ้ต เสื้อกั๊ก เสื้อนอก และเนกไท ซึ่งไม่เหมาะกับอากาศร้อนชื้นของสยาม หากยังคงต้องการภาพลักษณ์อันทันสมัยและเป็นสากลเพื่อแสดงต่อชาติตะวันตก การสร้าง “เครื่องแบบสุภาพบุรุษแบบใหม่” จึงเป็นสิ่งจำเป็น

เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี (ท้วม บุนนาค) จึงนำต้นแบบจากช่างตัดเสื้อชาวกัลกัตตาขึ้นทูลเกล้าฯ ลักษณะเสื้อคือคอตั้ง แขนยาว ติดกระดุมห้าเม็ด ตัดจากผ้าฝ้ายสีขาว สวมง่าย สบาย และดูเป็นทางการ ชื่อ “Raj-Pattern” มาจากการผสมคำ Raj/Raja (ราชา) กับ Pattern (แบบ) ก่อนจะเพี้ยนเสียงมาเป็น “ราชปะแตน”

แต่ต้นกำเนิดของเสื้อราชปะแตนไม่ใช่การสร้างใหม่ หากเป็นการผสมผสานแรงบันดาลใจหลายทาง จากฝั่งอินเดีย เสื้ออย่าง Achkan และ Sherwani ของราชวงศ์ต่าง ๆ ก็มีคอตั้งและลักษณะใกล้เคียงกับ “เสื้ออย่างเทศ” หรือ “เสื้ออย่างน้อย” ของสยามเอง ซึ่งมักตัดจากผ้าหรูหรา เช่น ผ้าเยียรบับ ผ้าอัตลัต หรือผ้าตาด เมื่อเสื้อดังกล่าวถูกช่างอินเดียปรับให้สั้นลง ตัดจากผ้าฝ้าย และเน้นความง่ายในการสวมใส่ จึงกลายเป็นเสื้อราชปะแตน — เครื่องแต่งกายที่เหมาะกับภูมิอากาศและวิถีชีวิตของสุภาพบุรุษสยาม แต่ยังคงเสน่ห์สากลไว้ครบถ้วน

ที่สำคัญ เสื้อราชปะแตนยังสะท้อนความคล้ายคลึงกับ “Tropical Whites” ซึ่งเจ้าอาณานิคมฝรั่งเศส อังกฤษ และดัตช์ใช้เป็นเครื่องแต่งกายทางการในเมืองขึ้นเขตร้อน เสื้อขาว กางเกงขาว และหมวกกะโล (Pith Helmet) ไม่เพียงแสดงถึงความสะอาดและอำนาจ หากยังเป็นสัญลักษณ์ของความเป็นเจ้าอาณานิคม เสื้อราชปะแตนจึงอยู่กึ่งกลางระหว่างความเป็นสากลและการสร้างอัตลักษณ์ท้องถิ่น

เสื้อราชปะแตนยังคงปรากฏในราชสำนักและสังคมขุนนางในรัชกาลที่ 6 และ 7 โดยมากสวมกับผ้านุ่งโจงกระเบนสีกรมท่า หรือ “ผ้าม่วง” และต่อมานำมาสวมกับกางเกงแพรด้วย เสื้อราชปะแตนยังเป็นที่นิยมอยู่นานจนถึงการเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 (ค.ศ.  1932 )

ต่อมาในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 (พ.ศ. 2482–2488) รัฐบาลของจอมพล ป. พิบูลสงคราม ได้ประกาศ “รัฐนิยม” ห้ามนุ่งผ้าม่วงและกางเกงแพร พร้อมสนับสนุนให้ประชาชนชาวไทยแต่งกายแบบตะวันตก เสื้อสูทและเนกไทจึงเข้ามาแทนที่ ส่วนเสื้อราชปะแตนค่อย ๆ เลือนหาย เหลือเพียงเสื้อสำหรับพิธีการหรือสำหรับผู้สูงอายุ

เสื้อราชปะแตนกลับมามีชีวิตอีกครั้งในสมัยพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ นายกรัฐมนตรี (พ.ศ. 2523 - พ.ศ. 2531 ) โดยได้รับแรงบันดาลใจจากสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ที่ทรงพระราชทาน “ชุดไทยพระราชนิยม” สำหรับสตรี พลเอกเปรมจึงทูลขอพระราชทานแบบเสื้อบุรุษ และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ทรงพระราชทานต้นแบบเสื้อคอตั้งที่ทรงนิยม

เมื่อวันที่ 26 กันยายน พ.ศ. 2523 คณะรัฐมนตรีมีมติให้ “เสื้อพระราชทาน” ใช้แทนชุดสากลในงานทางการ โดยกำหนดไว้ 3 แบบ ได้แก่ แขนสั้นสำหรับงานกลางวัน แขนยาวสำหรับงานค่ำ และแขนยาวคาดผ้าเอวสำหรับงานที่เป็นทางการที่สุด จุดเด่นคือการเปิดโอกาสให้ใช้ผ้าท้องถิ่นมาตัดเย็บ ทำให้เสื้อราชปะแตนยุคใหม่ไม่จำกัดแค่ผ้าขาวเรียบ ๆ แต่กลับเต็มไปด้วยสีสันและลวดลายสดใส สนับสนุนทั้งเศรษฐกิจชุมชนและการสร้างอัตลักษณ์ไทยในเวทีโลก

แฟชั่นในฐานะการทูต

เสื้อลูกไม้แขนพองของสตรี และเสื้อราชปะแตนของบุรุษในภาพนี้ มิได้เป็นเพียง “แฟชั่น” เท่านั้น หากแต่ทำหน้าที่เป็น ภาษาทางการทูต ที่สะท้อนการประกาศความทันสมัยและอธิปไตยของสยามต่อสายตาชาติตะวันตก

การผสมผสานแฟชั่นตะวันตกเข้ากับการแต่งกายไทย ไม่ได้เป็นเพียงการตามกระแสนิยม หากแต่เป็น ยุทธศาสตร์เชิงวัฒนธรรม ที่ทำให้สยามสามารถยืนหยัดอยู่ท่ามกลางโลกสมัยใหม่ได้อย่างสง่างาม

ดังนั้น ฉากสมมุติแห่งการพักผ่อนบนสนามหญ้าพระบรมมหาราชวังที่ปรากฏในภาพนี้ จึงมิใช่เพียงภาพงดงามเชิงศิลป์ แต่ยังสะท้อนบทบาทของแฟชั่นในฐานะ เครื่องมือแสดงอำนาจ สถานะ และการเจรจาทางวัฒนธรรม ในสยามช่วงปลายศตวรรษที่ 19 ถึง ต้นศตวรรษที่ 20

An Imagined Leisure Scene in the Siamese Court during the Late Reign of King Rama V

This AI-restored and creatively reimagined image presents an imagined scene of “leisure life among the inner court ladies” during the late reign of His Majesty King Chulalongkorn (Rama V, 1853–1910). Set against the backdrop of the Grand Palace, the composition evokes the refinement, grace, and modernity of the royal court, with bonsai tending as a metaphor for cultivated elegance.

Women’s Fashion: Leg-of-Mutton and Tiered Flounce Sleeves

The fashion of women in this period was defined by the leg-of-mutton sleeve and the tiered flounce sleeve (manches à volants superposés) of the 1890s (1890–1899).

In this decade, the leg-of-mutton sleeve became the signature of the age. By 1895, it had expanded to its fullest form—enormous, ballooning sleeves paired with tightly laced corsets and A-line skirts that accentuated the hourglass silhouette of late Victorian beauty ideals.

At the same time, Siam was negotiating modernisation. Western culture had begun to play a central role in the inner court. The ladies of the palace adapted Victorian fashion to harmonise with traditional Thai attire, creating a unique hybrid style.

Thus, lace blouses with leg-of-mutton sleeves were paired with jongkraben, producing a dress style that was both elegant and distinctive. The voluminous sleeves projected grandeur, while the jongkraben retained a distinctly Siamese identity. Most were made from fine silk, with embroidery that artfully fused Western and Thai motifs.

By the late 1890s, European women’s fashion reached the dramatic climax of the leg-of-mutton sleeve, which was at its most extravagant in 1895–1896. But by the autumn of 1897, the silhouette began to soften. Parisian designers introduced a new delicacy: tiered flounce sleeves, constructed of lace or fabric layered into cascading ruffles along the shoulders and upper arm.

This style appeared in French fashion journals such as La Mode Illustrée (1897), marking a shift from the bold exaggeration of the leg-of-mutton sleeve to a sweeter, more romantic refinement, which would pave the way for Edwardian fashion at the turn of the 20th century.

Transmission into the Siamese Court

That same year, King Chulalongkorn (Rama V, 1853–1910) undertook his first European Grand Tour (1897). His visit coincided with the unveiling of these latest Paris fashions, and it is plausible that he acquired or commissioned garments in the newest styles to be presented to the inner court ladies and royal daughters.

The adoption of these fashions in Siam was not merely about keeping up with global trends. They served as a symbol of modernity and a connection to European courts. The wearing of lace blouses with leg-of-mutton or tiered flounce sleeves thus became an expression of royal status and prestige, projecting Siam’s sophistication in the eyes of the international community.

Men’s Fashion: The Raj-Pattern Jacket

Male attire in the image reflects the Raj-Pattern jacket (Rachapatarn), faithfully following its original design. Made of cotton, simple in construction, comfortable to wear, and free of padded shoulders or synthetic fibres, it also formed the basis of the Mandarin collar jacket later adapted by King Rama IX into the “Suea Phra Ratchathan” (Royal Presentation Shirt). The latter was officially introduced by the government in 1980 to replace Western suits in formal functions, encouraging the use of local textiles and stimulating a colourful new identity for Thai menswear.

The Raj-Pattern originated during King Rama V’s reign, following his visit to India in 1872. Recognising that Western dress—with its many layers of shirt, waistcoat, jacket, and necktie—was unsuitable for Siam’s humid climate, yet still wishing to project a modern, international image, the King encouraged the creation of a new form of gentleman’s attire.

Chao Phraya Phanuwong Maha Kosathibodi (Thuam Bunnag) presented a prototype from a Calcutta tailor: a standing collar, long sleeves, five buttons down the front, and white cotton fabric. The name “Raj-Pattern” derived from the combination of “Raj/Raja” (king) and “Pattern,” later phonetically adapted into Thai as Rachapatarn.

The garment drew on multiple inspirations: the Indian achkan and sherwani, as well as Siam’s own “seua yang nai” or “seua yang nhoi,” traditionally crafted from luxurious fabrics such as yarbub, atlath, or tad. Adapted by Indian tailors into cotton, shortened for ease, and simplified for everyday wear, it became the Raj-Pattern—perfect for Siamese gentlemen while retaining cosmopolitan allure.

The Raj-Pattern also bore resemblance to the “Tropical Whites” worn by French, British, and Dutch colonial officers—white jackets, white trousers, and pith helmets that symbolised authority and cleanliness, but also colonial domination. The Raj-Pattern thus stood at the intersection of global modernity and local identity.

Decline and Revival

The Raj-Pattern remained popular in the courts and among civil officials throughout the reigns of Rama VI and VII, usually paired with dark blue jongkraben known simply as pha muang. Over time, it was worn with silk trousers as well. Its popularity lasted until the 1932 revolution and was sharply curtailed during World War II, when Field Marshal Plaek Phibunsongkhram’s nationalist government banned traditional pha muang and silk trousers, promoting Western suits and neckties instead. The Raj-Pattern faded into ceremonial use and became associated primarily with older generations.

It was revived in the 1980s during the premiership of General Prem Tinsulanonda, inspired by Her Majesty Queen Sirikit’s Chud Thai (national Thai dress) for women. General Prem requested a male counterpart, and King Rama IX provided the prototype: a standing-collar shirt adapted into the Royal Presentation Shirt (Suea Phra Ratchathan). On 26 September 1980, the Cabinet formally approved it for official use, in three forms: short-sleeved (daytime), long-sleeved (evening), and long-sleeved with a cummerbund (formal). Its promotion of local fabrics gave it vibrancy and economic significance, linking fashion to national identity on the global stage.

The Raj-Pattern lived once more in Prem’s era, later waned under Prime Minister Chatichai Choonhavan, and was revived again under Prime Minister Prayut Chan-o-cha. Its cyclical history reflects the shifting tides of Thai politics and social taste.

Fashion as Diplomacy

The lace blouses with voluminous sleeves worn by women, and the Raj-Pattern jackets worn by men, were never merely fashion. They were a diplomatic language, projecting Siam’s modernisation and sovereignty to the West. The blending of Western forms with Thai traditions was not only about style, but about cultural strategy—ensuring that Siam could stand with dignity and distinction in the modern world.

This imagined leisure scene on the palace lawn is therefore not only visually captivating but also symbolic: fashion itself was a tool of power, identity, and cultural negotiation in late 19th-century Siam.

#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand