เจ้าพิริยเทพวงษ์: เจ้าเมืองแพร่คนสุดท้ายและบาดแผลทางประวัติศาสตร์
เจ้าพิริยเทพวงษ์: เจ้าเมืองแพร่คนสุดท้ายและบาดแผลทางประวัติศาสตร์
เจ้าเมืองแพร่ น้อยเทพวงษ์ หรือเจ้าพิริยเทพวงษ์ เป็นเจ้าเมืองแพร่องค์ที่ 5 แห่งราชวงศ์แสนซ้าย ผู้ครองเมืองในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อของสยามยุคปฏิรูปการปกครองสู่รัฐสมัยใหม่ ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงเป็นต้นสกุล “เทพวงศ์” อันสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน
ชีวิตและการขึ้นครองเมือง
น้อยเทพวงษ์ ประสูติเมื่อวันที่ 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2379 เป็นราชโอรสองค์ที่สี่ในพระยาพิมพิสารราชา เจ้าผู้ครองนครแพร่องค์ที่ 26 กับแม่เจ้าธิดาเทวี (ชายาองค์ที่ 2) มีพี่น้องร่วมมารดา 3 องค์ ได้แก่ แม่เจ้าไข แม่เจ้าเบาะ และแม่เจ้าอินทร์ลงเหลา
เมื่อวันที่ 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2421 น้อยเทพวงษ์ได้รับแต่งตั้งเป็น พระยาอุปราชเมืองแพร่ และหลังการสิ้นพระชนม์ของพระบิดาในปี พ.ศ. 2429 พระยาอุปราชก็ว่าราชการแทน จนในวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2433 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็น เจ้าเมืองแพร่ ได้รับพระราชทานนามยศว่า พระยาพิริยวิไชย อุดรพิไสยวิผารเดช บรมนฤเบศร์สยามมิศร์ สุจริตภักดี เจ้าเมืองแพร่ ต่อมาในปี พ.ศ. 2443 ได้รับการเลื่อนขึ้นเป็น เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้านครเมืองแพร่
บทบาทด้านการศึกษา
เจ้าพิริยเทพวงษ์ทรงสนองพระบรมราโชบายด้านการศึกษา โดยเป็นผู้ริเริ่มก่อตั้งโรงเรียนในเมืองแพร่ เปิดสอนครั้งแรกเมื่อวันที่ 20 กรกฎาคม พ.ศ. 2443 และได้รับพระราชทานนามจากรัชกาลที่ 5 ว่า โรงเรียนเทพวงษ์ ภายหลังได้รับยกฐานะเป็น “โรงเรียนตัวอย่างเมืองแพร่” และต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 6 ได้เปลี่ยนชื่อเป็น โรงเรียนพิริยาลัย อันเป็นอนุสรณ์ถึงเจ้าพิริยเทพวงษ์และเป็นพระบรมราชานุสาวรีย์แด่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
เหตุการณ์กบฏเงี้ยวเมืองแพร่
บาดแผลทางประวัติศาสตร์ที่ใหญ่ที่สุดของเมืองแพร่คือ กบฏเงี้ยว พ.ศ. 2445 ซึ่งเป็นการก่อความวุ่นวายโดยชาวไทใหญ่หรือเงี้ยวที่เข้ามาทำมาหากินและมีการซ่องสุมกำลัง จนนำไปสู่การบุกปล้นเมืองแพร่เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2445 เหตุการณ์นี้ทำให้ข้าราชการส่วนกลางหลายรายถูกสังหาร และบ้านเมืองเสียหายย่อยยับ
เจ้าพิริยเทพวงษ์ถูก กล่าวหาอย่างหนักว่ามีส่วนรู้เห็นหรือสมคบกับกบฏเงี้ยว เนื่องจากหลักฐานบางอย่าง เช่น คำให้การของพยานฝ่ายราชการและชาวบ้าน ส่อแสดงถึงความใกล้ชิดกับหัวหน้าเงี้ยว แม้ภายหลังพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจะทรงมีพระราชดำรัสว่า การจลาจลครั้งนั้นอาจเป็นผลจากแรงกดดันภายนอก เช่น ฝรั่งเศส มากกว่าจะเป็นแผนการของเจ้าหลวงแพร่เอง แต่ข้อกล่าวหาและแรงกดดันทางการเมืองก็ทำให้พระองค์ไม่อาจหลีกพ้นความรับผิดชอบได้
การลี้ภัยและบั้นปลายชีวิต
หลังเหตุการณ์กบฏเงี้ยว รัฐบาลสยามได้ถอดยศบรรดาศักดิ์และประกาศให้เจ้าพิริยเทพวงษ์กลับคืนสู่ฐานะไพร่ เรียกว่า “น้อยเทพวงษ์” ท่านจึงลี้ภัยไปยังเมืองหลวงพระบาง โดยได้รับความช่วยเหลือจากเจ้าชีวิตวังหน้าแห่งหลวงพระบาง ซึ่งพระราชทานตำแหน่งกำนันบ้านเชียงแมนให้ดำรงชีพ พร้อมกับยกหลานสาวชื่อ นางจันหอม เป็นชายา
น้อยเทพวงษ์ใช้ชีวิตบั้นปลายอยู่ที่หลวงพระบาง จนถึงแก่อนิจกรรมในปี พ.ศ. 2455 สิริอายุ 76 ปี การสิ้นชีวิตของท่านมีรายงานถึงราชการสยาม แต่ไม่ได้มีการแสดงความเห็นหรือดำเนินการใด ๆ
มรดกและความทรงจำ
เจ้าพิริยเทพวงษ์ถือเป็นเจ้าเมืองแพร่องค์สุดท้าย ก่อนที่ระบบการปกครองหัวเมืองแบบจารีตจะถูกแทนที่ด้วยระบบเทศาภิบาลของสยาม เหตุการณ์กบฏเงี้ยวแม้จะเป็นความทรงจำอันเจ็บปวด แต่ก็สะท้อนให้เห็นถึงความเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างของบ้านเมืองในยุคเปลี่ยนผ่าน
มรดกที่ท่านฝากไว้คือการส่งเสริมการศึกษา โรงเรียนพิริยาลัย จังหวัดแพร่ ซึ่งยังคงดำรงอยู่จนถึงปัจจุบัน ถือเป็นหลักฐานสำคัญที่เชื่อมโยงชื่อของเจ้าพิริยเทพวงษ์กับประวัติศาสตร์เมืองแพร่และพระบรมราโชบายด้านการศึกษาในรัชกาลที่ 5
ในพระรูปเป็นเครื่องแต่งกายเต็มยศของข้าราชการพลเรือนฝ่ายหน้า ปักดิ้นทองลายกนกนาคทอง ประดับด้วยเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) และเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.) (ดารามหาสุราภรณ์)
อ่านเพิ่มเติมเกี่ยวเหตุการณ์กบฏเงี้ยวเมืองแพร่
https://www.the101.world/ngiao-rebellion/
https://www.museumthailand.com/th/3510/storytelling/กบฏเงี้ยว
Chao Piriyathep Wong (เจ้าพิริยเทพวงษ์): The Last Ruler of Phrae and a Historical Wound
Chao Mueang Phrae Noi Thepwong (เจ้าเมืองแพร่น้อยเทพวงษ์), later known as Chao Piriyathep Wong (เจ้าพิริยเทพวงษ์), was the fifth ruler of Phrae from the Saensai Dynasty (ราชวงศ์แสนซ้าย). He governed during a transitional period when Siam was reforming its administration into a modern state, under the reign of King Chulalongkorn (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, Rama V). He became the progenitor of the Thepwong (เทพวงศ์) family line, which continues to this day.
Early Life and Rise to Power
Noi Thepwong (น้อยเทพวงษ์) was born on 17 February 1836, the fourth son of Phraya Phimphisarn Racha (พระยาพิมพิสารราชา), the 26th ruler of Phrae (เจ้าเมืองแพร่ องค์ที่ 26), and Mae Chao Thida Thewi (แม่เจ้าธิดาเทวี), his second consort. He had three siblings from the same mother: Mae Chao Khai (แม่เจ้าไข), Mae Chao Boa (แม่เจ้าเบาะ), and Mae Chao Inlonglao (แม่เจ้าอินทร์ลงเหลา).
On 13 May 1878, Noi Thepwong (น้อยเทพวงษ์) was appointed Uparaja of Phrae (พระยาอุปราชเมืองแพร่, Vice-Ruler of Phrae). Following the death of his father in 1886, he assumed administrative duties. On 5 April 1890, King Chulalongkorn (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) officially elevated him to Chao Mueang Phrae (เจ้าเมืองแพร่)with the noble title Phraya Piriyawichai Udonphisai Wiphardet Borommanurabet Sayammis Sucharitphakdi, Lord of Phrae (พระยาพิริยวิไชย อุดรพิไสยวิผารเดช บรมนฤเบศร์สยามมิศร์ สุจริตภักดี เจ้าเมืองแพร่). Later, in 1900, his rank was further elevated to Chao Piriyathep Wong (เจ้าพิริยเทพวงษ์), Ruler of Phrae (เจ้านครเมืองแพร่).
Contributions to Education
Chao Piriyathep Wong (เจ้าพิริยเทพวงษ์) strongly supported education in line with the royal policy of King Chulalongkorn (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว). He initiated the establishment of the first school in Phrae, which opened on 20 July 1900. The King graciously granted the name Thepwong School (โรงเรียนเทพวงษ์).
In 1902, the school was raised to the status of a “Model School of Phrae (โรงเรียนตัวอย่างเมืองแพร่).” Later, under King Vajiravudh (พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว, Rama VI), the school was renamed Piriyalai School (โรงเรียนพิริยาลัย) in 1913 as a dual memorial: to honour Chao Piriyathep Wong (เจ้าพิริยเทพวงษ์) and as a royal tribute to King Chulalongkorn (รัชกาลที่ 5).
The Ngiao (Shan) Rebellion of Phrae
The most painful chapter in Phrae’s history was the Ngiao Rebellion (กบฏเงี้ยวเมืองแพร่) of 1902 (พ.ศ. 2445). Shan settlers, known locally as Ngiao (เงี้ยว/ไทยใหญ่), had come to work in logging and mining. On 25 July 1902, they launched an uprising in Phrae, killing several Central Siamese officials and looting government offices, which left the city in chaos.
Chao Piriyathep Wong (เจ้าพิริยเทพวงษ์) was heavily accused of complicity with the rebels, with some testimonies suggesting close ties to the Shan leaders. While King Chulalongkorn (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) later remarked that the rebellion may have stemmed from external pressures—particularly French influence—rather than being orchestrated by the ruler himself, the accusations and political climate made it impossible for him to escape blame.
This marked the end of the traditional rule of local princes (เจ้าเมือง) in Phrae. After the rebellion was suppressed, Phrae was fully integrated into Siam’s centralized administrative system under the thesaphiban (เทศาภิบาล) reforms.
Exile and Later Life
Following the rebellion, the Siamese government stripped Chao Piriyathep Wong (เจ้าพิริยเทพวงษ์) of his titles and reduced him to commoner status, again calling him Noi Thepwong (น้อยเทพวงษ์). He fled into political exile in Luang Prabang (หลวงพระบาง, Laos), where the deputy ruler (เจ้าชีวิตวังหน้าแห่งหลวงพระบาง) granted him the post of headman of Ban Chiangman (กำนันบ้านเชียงแมน) and gave him a niece, Nang Chan Hom (นางจันหอม), as a consort.
Noi Thepwong (น้อยเทพวงษ์) spent the rest of his life in Luang Prabang until his death in 1912 (พ.ศ. 2455) at the age of 76. News of his passing was formally reported to Bangkok, but no official comment or action was taken by the Siamese court.
Legacy and Memory
Chao Piriyathep Wong (เจ้าพิริยเทพวงษ์) was the last ruler of Phrae (เจ้าเมืองแพร่) before the end of the traditional local polity and its replacement by Siam’s centralized system. The Ngiao Rebellion (กบฏเงี้ยว) remains a painful memory for Phrae, reflecting both local discontent and the challenges of state centralization.
His most enduring legacy was his contribution to education. Today, Piriyalai School (โรงเรียนพิริยาลัย จังหวัดแพร่)stands as a living monument to both his name and King Chulalongkorn’s (รัชกาลที่ 5) educational reforms.
The attire in the portrait is a full-dress uniform of a senior civil official, embroidered with golden kanok-naga motifs (ลายกนกนาคทอง), and adorned with the Most Illustrious Order of Chula Chom Klao, 2nd Class (ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ, T.C.V.), together with the Most Noble Order of the Crown of Thailand, 2nd Class (ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย, T.M.).
Further Reading
https://www.the101.world/ngiao-rebellion/
https://www.museumthailand.com/th/3510/storytelling/กบฏเงี้ยว
#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashion #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand #UNESCO
