แม่เจ้าบัวไหล เทพวงศ์ ชายาของเจ้าเมืองแพร่ คนสุดท้าย

แม่เจ้าบัวไหล เทพวงศ์ ชายาของเจ้าเมืองแพร่ คนสุดท้าย

ภาพที่ได้รับการบูรณะด้วยเทคโนโลยี AI นี้ คือภาพของ แม่เจ้าบัวไหล หรือ บัวไหล เทพวงศ์ ชายาคนที่สองของ เจ้าพิริยเทพวงษ์ อดีตเจ้าผู้ครองเมืองแพร่ และยังเป็นย่าของ โชติ แพร่พันธุ์ หรือ ยาขอบ นักประพันธ์นวนิยายชื่อดังแห่งสยาม ภาพถ่ายต้นฉบับนี้ได้รับความอนุเคราะห์จากคุณพีระพงศ์ มณีรัตน์ ซึ่งเก็บรักษาไว้อย่างดีและคมชัด

ในภาพนี้ เจ้าแม่บัวไหล ติดแพรแถบและดารา ตติยจุลจอมเกล้า (ต.จ.) ฝ่ายใน ซึ่งเป็นเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานเมื่อ พ.ศ. 2443 (ค.ศ. 1900) ภาพจึงสันนิษฐานว่าถ่ายขึ้นในปีเดียวกันเพื่อเป็นที่ระลึกถึงการได้รับพระราชทานเครื่องราชฯ และน่าสนใจที่สไตล์การแต่งกายในภาพยังสะท้อนแฟชั่นตะวันตกของยุคสมัยนั้นอย่างชัดเจน

แฟชั่นวิคตอเรียนตอนปลายสู่เอ็ดเวิร์เดียนตอนต้น

ช่วงทศวรรษ 1890s เป็นยุคที่แขนเสื้อทรง Gigot sleeves หรือที่นิยมเรียกว่า “แขนหมูแฮม” (Leg-of-mutton sleeves) มีขนาดพองฟูจนถึงจุดสูงสุดกลางทศวรรษ และค่อย ๆ ลดรูปลงเป็นแขนเสื้อตุ๊กตาในช่วงปลายทศวรรษ เสื้อที่แม่เจ้าบัวไหลสวมใส่จึงเป็นไปตามกระแสนี้พอดี—แสดงถึงการรับแฟชั่นตะวันตกเข้าสู่ล้านนาอย่างสอดคล้องกับบริบทท้องถิ่น

อีกสิ่งที่น่าสนใจคือ ผ้าซิ่น ที่แม่เจ้าบัวไหลสวม เป็น ซิ่นเยียรบับต่อเชิงตีนจก ซึ่งต่างจากซิ่นลายทางหรือซิ่นต๋าที่สตรีล้านนานิยมสวมใส่ในชีวิตประจำวัน การเลือกผ้าซิ่นชนิดนี้สะท้อนทั้งฐานะและรสนิยมของสตรีผู้เป็นชายาเจ้าผู้ครองเมือง

ชีวิตและบทบาทของแม่เจ้าหลวง

แม่เจ้าบัวไหลเกิดเมื่อ พ.ศ. 2390 ที่เมืองน่าน เป็นธิดาคนเล็กของ เจ้าไชยสงคราม (เชื้อสายเจ้าเจ็ดตนเมืองพะเยา) กับ อิ่นคำ ภรรยาชาวยอง บัวไหลเติบโตขึ้นในวัฒนธรรมล้านนา ได้รับการเลี้ยงดูอย่างเจ้านายสตรี และต่อมาเสกสมรสเป็นชายาคนที่สองของเจ้าพิริยเทพวงษ์ ทั้งสองมีบุตรรวม 7 คน

แม่เจ้าบัวไหลเคยปฏิบัติราชการแทนสามีในช่วงที่เจ้าพิริยเทพวงษ์ไม่อยู่เมืองแพร่ จนได้รับการขนานนามว่า แม่เจ้าหลวง เป็นสตรีที่มีบทบาทสูงในราชสำนักท้องถิ่น และได้รับการยกย่องจาก กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ว่าเป็น “ผู้หญิงดีในเมืองลาวเฉียง”

วิกฤติและบั้นปลายชีวิต

ภายหลังเหตุการณ์ กบฏเงี้ยวเมืองแพร่ (พ.ศ. 2445) เจ้าพิริยเทพวงษ์ถูกปลดออกจากตำแหน่งและลี้ภัยไปหลวงพระบาง ส่วนแม่เจ้าบัวไหลถูกริบเครื่องราชฯ และควบคุมตัวลงมากรุงเทพฯ พร้อมบุตรธิดา โดยอยู่ในความดูแลของกรมพระยาดำรงราชานุภาพเป็นเวลา 4–5 ปี ก่อนจะได้รับพระราชทานอนุญาตให้กลับภูมิลำเนา ในบั้นปลาย แม่เจ้าบัวไหลพำนักกับบุตรสาว คุณหญิงหอมนวล ราชเดชดำรง ที่เชียงราย และถึงแก่อนิจกรรมเมื่อ พ.ศ. 2475 รวมอายุได้ 85 ปี

ศิลปะงานปักและเกียรติยศ

แม่เจ้าบัวไหลมีชื่อเสียงในฐานะสตรีผู้มีฝีมือเย็บปักถักร้อย ได้รับการถ่ายทอดจากมารดาอิ่นคำ แม่เจ้าบัวไหลถวายผลงานหลายชิ้นแด่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นที่โปรดปรานถึงขั้นโปรดเกล้าฯ ให้จัด “ห้องบัวไหล”  ขึ้นโดยเฉพาะในพระบรมมหาราชวัง หนึ่งในผลงานสำคัญคือ ผ้าปักไหมคำตัวอักษรธรรมล้านนา บนพระคัมภีร์ยาวต่อเนื่องกันหลายแผ่น สร้างขึ้นตั้งแต่อายุ 23 ปี ปัจจุบันยังคงเก็บรักษาไว้ที่วัดพระบาทมิ่งเมือง และเคยได้รับการพิจารณาเสนอเป็น มรดกความทรงจำแห่งโลก

Mae Chao Bua Lai: Consort of the last Ruler of Phrae

This AI-restored portrait depicts Mae Chao Bua Lai (บัวไหล เทพวงศ์), the second consort of Chao Phiriya Thepwong (เจ้าพิริยเทพวงษ์), the last ruler of Phrae, and grandmother of Choti Phraephan (โชติ แพร่พันธุ์), better known by his pen name Yakhob (ยาขอบ), one of Siam’s most celebrated novelists. The original photograph was generously provided by Peerapong Maneerat (พีระพงศ์ มณีรัตน์) and has been carefully restored through AI technology.

In this portrait, Mae Chao Bua Lai wears the Third Class Dame Commander of the Order of Chula Chom Klao (ตติยจุลจอมเกล้า, ต.จ.), bestowed upon her in 1900 (R.S. 119). The photograph is likely to have been taken in the same year, as a commemoration of this royal decoration. Significantly, her attire reflects the fashion of the transitional period between late Victorian style and the early Edwardian era, when Western dress was increasingly adopted by elite women in the northern Lanna courts.

Late Victorian to Early Edwardian Fashion

During the 1890s, women’s fashion was characterised by the dramatic leg-of-mutton sleeves, which reached their largest proportions in the mid-1890s before gradually shrinking towards the end of the decade into smaller puffed or doll-like sleeves. The blouse worn by Mae Chao Bua Lai closely follows this trend, suggesting both her awareness of Western fashion and its adaptation within Lanna’s aristocratic milieu.

Equally striking is her phasin (ผ้าซิ่น)—specifically a phasin yian rapap toe chiang teen jok (ผ้าซิ่นเยียรบับต่อเชิงตีนจก). This distinguished choice differs from the more common striped sin ta (ซิ่นต๋า) worn by ordinary Lanna women, underscoring her high social standing as consort to the ruler of Phrae. The blending of a Western blouse with a traditional Lanna phasin exemplifies the cultural duality of Lanna noblewomen at the turn of the century.

Life and Role as “Mae Chao Luang”

Born in 1847 (พ.ศ. 2390) in Nan, Mae Chao Bua Lai was the youngest daughter of Chao Chai Songkhram (เจ้าไชยสงคราม), a noble of Phayao lineage, and Inn Kham (อิ่นคำ), a woman of Yong descent. She married Chao Phiriya Thepwong as his second consort, and together they had seven children. During her husband’s absences, she occasionally acted as regent, earning her the honorary title “Mae Chao Luang” (the Queen Mother of the ruling court).

Her life, however, was marked by political turbulence. Following the Shan Rebellion of Phrae (กบฏเงี้ยวเมืองแพร่) in 1902, Chao Phiriya Thepwong fled into exile in Luang Prabang, while Mae Chao Bua Lai was stripped of her royal decoration and taken to Bangkok with her children, under the custody of Prince Damrong Rajanubhab (กรมพระยาดำรงราชานุภาพ). After several years, she was permitted to return to the north.

Embroidery and Royal Recognition

Beyond politics, Mae Chao Bua Lai was celebrated for her extraordinary skill in embroidery, inherited from her Yong mother. She created works combining Lanna silk and beetle-wing embellishments with lace, producing hangings, cushions, and ceremonial textiles that deeply impressed King Chulalongkorn (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, Rama V). So esteemed was her artistry that the King granted her a dedicated chamber in the Grand Palace, known as the “Bua Lai Room (ห้องบัวไหล)”.

One of her most remarkable surviving works is a long Lanna manuscript embroidered with gold silk thread, inscribed with sacred texts in Tham script in 1873, when she was only 23 years old. This manuscript is preserved today at Wat Phra Bat Ming Mueang (วัดพระพุทธบาทมิ่งเมือง) in Phrae, and has been considered for nomination to UNESCO’s Memory of the World register.

Later Years and Legacy

In her final years, Mae Chao Bua Lai resided with her youngest daughter, Khunying Homnuan Ratchadetchdamrong (คุณหญิงหอมนวล ราชเดชดำรง), in Chiang Rai, where she passed away in 1932 (พ.ศ. 2475), aged 85.

Mae Chao Bua Lai’s legacy lies not only in her political role as consort and regent of Phrae, but also in her embodiment of cultural synthesis—merging Western Victorian-Edwardian fashion with Lanna textile heritage. Her artistry in embroidery and weaving positioned her as one of the most important noblewomen of her generation, leaving behind a body of work that continues to inspire both fashion historians and cultural custodians today.

#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashion #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand #UNESCO