“มิตรแท้”: ละคร มิตรภาพ และแฟชั่นจากเจนีวาถึงเซนต์ปีเตอร์สเบิร์ก (พ.ศ. ๒๔๔๐–๒๔๔๒)
“มิตรแท้”: ละคร มิตรภาพ และแฟชั่นจากเจนีวาถึงเซนต์ปีเตอร์สเบิร์ก (พ.ศ. ๒๔๔๐–๒๔๔๒)
บทละครภาษาอังกฤษเรื่อง My Friend Jarlet ผลงานของ อาร์โนลด์ โกลสเวอธี (Arnold Golsworthy) และ อี. บี. นอร์แมน (E. B. Norman) เป็นละครแนว drawing-room comedy ที่ได้รับความนิยมอย่างสูงในประเทศอังกฤษช่วงปลายสมัยวิกตอเรีย ว่าด้วยเรื่องมิตรภาพ ความเข้าใจ และการให้อภัยระหว่างเพื่อน ซึ่งสะท้อนค่านิยมด้านศีลธรรมและความประณีตทางวาจาในหมู่ชนชั้นสูงของสังคมตะวันตก
ละครประเภทนี้นิยมจัดแสดงในโรงเรียนและสโมสรสุภาพบุรุษ เพื่อฝึกทักษะการพูดภาษาอังกฤษ การออกเสียง และมารยาททางสังคม ในช่วงเวลาที่สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง รัชกาลที่ ๕ โปรดเกล้าฯ ให้พระราชโอรสหลายพระองค์เสด็จไปทรงศึกษาต่อในยุโรป บทละครเช่นนี้จึงเป็นส่วนหนึ่งของการเรียนรู้วัฒนธรรมตะวันตก โดยใช้ศิลปะแห่งการละครเป็นสื่อให้เจ้านายพระเยาว์ทรงฝึกภาษา การแสดงออก และความเข้าใจในธรรมเนียมของยุโรป
การแสดงครั้งแรก ณ กรุงเจนีวา พ.ศ. ๒๔๔๐
เชื่อว่าละครเรื่องนี้คงเป็นเรื่องหนึ่งที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพอพระราชหฤทัยมาก ตั้งแต่เมื่อครั้งพระองค์ทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร จากการที่พระองค์ทรงเลือกจัดแสดงละครพูดเรื่อง My Friend Jarlet ร่วมกับพระอนุชาและเจ้านายที่ประทับทรงศึกษาอยู่ในยุโรป ในการรื่นเริงรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ กรุงเจนีวา ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ เมื่อเดือนพฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๔๐
ในการแสดงครั้งนั้น พระบรมโอรสาธิราชฯ ทรงรับบทเป็น “มารี เลอรูซ์ (Marie Leroux)” ตัวละครสตรีเอกของเรื่อง พร้อมด้วยพระอนุชาและคณะผู้ร่วมแสดงดังนี้
แถวนั่ง (จากซ้ายไปขวา):
๑. หม่อมเจ้าจรูญศักดิ์ กฤดากร (ในบท “ปอล ลาตูร์”)
๒. สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร (ในบท “มารี เลอรูซ์”)
๓. นาย อาร์. อี. โอลิเวียร์ (ในบท “เอมิล ยาร์เลต์ – Emile Jarlet”)
แถวยืน (จากซ้ายไปขวา):
๑. พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าพิพัฒน์พงศ์
๒. พระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมขุนพิษณุโลกประชานาถ
๓. พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าวุฒิไชยเฉลิมลาภ
การแสดงครั้งนี้เป็นไปด้วยความงดงามและเปี่ยมไปด้วยบรรยากาศแห่งความรื่นรมย์ สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงทอดพระเนตรด้วยความพอพระราชหฤทัย และถือเป็นเหตุการณ์สำคัญที่แสดงให้เห็นถึงความสามารถทางศิลปะและความทันสมัยของราชสำนักสยามในยุคนั้น
การแสดงซ้ำ ณ กรุงเซนต์ปีเตอร์สเบิร์ก พ.ศ. ๒๔๔๒
ต่อมาในเดือนมกราคม พุทธศักราช ๒๔๔๒ (ค.ศ. 1901) พระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ ซึ่งทรงศึกษาอยู่ในโรงเรียนนายร้อยมหาดเล็กรัสเซีย (Imperial Page Corps) ได้ทรงจัดการแสดงละครเรื่องเดียวกันขึ้นอีกครั้ง โดยทรงรับบท “มารี เลอรูซ์” เช่นเดียวกัน เพื่อรับเสด็จฯ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ที่กรุงเซนต์ปีเตอร์สเบิร์ก ประเทศรัสเซีย
พระฉายาลักษณ์ของทั้งสองพระองค์ในฉลองพระองค์ลูกไม้สีขาวแบบสตรีชาวยุโรปต้นคริสต์ศตวรรษที่ ๒๐ ปัจจุบันนับเป็นหนึ่งในภาพสำคัญที่สะท้อนรสนิยมและวัฒนธรรมสากลของราชสำนักสยามในยุคแห่งการปรับตัวสู่ความทันสมั
แรงบันดาลพระราชหฤทัยและการแปลบทละคร “มิตรแท้”
ภายหลังเมื่อเสด็จนิวัติกลับพระนคร และต่อมาในปี พุทธศักราช ๒๔๕๑ พระองค์ทรงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระตำหนักขึ้นใหม่ในเขตพระราชวังสนามจันทร์ ได้แก่ พระตำหนักชาลีมงคลอาสน์ และ พระตำหนักมารีราชรัตนบัลลังก์ ซึ่งถือเป็นสถาปัตยกรรมแบบตะวันตกที่ผสมผสานศิลปะแบบเรอเนสซองส์ของฝรั่งเศสเข้ากับศิลปะสถาปัตยกรรมแบบฮาล์ฟทิมเบอร์ของอังกฤษ โดยพระตำหนักทั้งสองนี้เชื่อมต่อกันด้วยฉนวนสะพานข้ามคูน้ำอย่างงดงาม
ชื่อของพระตำหนักทั้งสองได้รับแรงบันดาลพระราชหฤทัยมาจากบทละครเรื่อง My Friend Jarlet โดยพระองค์ทรงนำบุคลิกของตัวละครมาเป็นที่มาของพระนามพระตำหนัก คือ
พระตำหนักชาลีมงคลอาสน์ ได้แรงบันดาลใจจากชื่อของ “เอมิล ยาร์เลต์ (Emile Jarlet)” ผู้เป็น “มิตรแท้” ต่อ “ปอล ลาตูร์” เพื่อนผู้ร่วมบทบาท
และ พระตำหนักมารีราชรัตนบัลลังก์ ได้แรงบันดาลใจจาก “มารี เลอรูซ์” ซึ่งแสดงถึงความรักและความเป็นบิดาที่เป็นมิตรแท้ต่อบุตรสาว
สุนัขทรงเลี้ยง “ย่าเหล” และ “ปอล”
ในปี พุทธศักราช ๒๔๔๘ ระหว่างที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์แปลบทละครเรื่อง My Friend Jarlet เป็นภาษาไทยในชื่อว่า “มิตรแท้” พระองค์ทรงทอดพระเนตรเห็นลูกสุนัขพันทางสองตัวเมื่อครั้งเสด็จฯ ตรวจเรือนจำมณฑลนครไชยศรี จังหวัดนครปฐม จึงทรงรับมาเป็นสุนัขทรงเลี้ยง
พระราชทานนามลูกสุนัขตัวสีขาวมีจุดด่างดำที่คลอเคลียแทบเบื้องพระยุคลบาทว่า “ย่าเหล” (แปลงจากชื่อ “Jarlet” ของตัวละครเอก เอมิล ยาร์เลต์) และพระราชทานนามลูกสุนัขอีกตัวหนึ่งว่า “ปอล” (จากชื่อ “ปอล ลาตูร์”) ซึ่งทั้งสองนามสะท้อนถึงความทรงจำอันอบอุ่นในละครเรื่องโปรดของพระองค์ อย่างไรก็ตาม สุนัขชื่อ “ปอล” คาดว่ามีชีวิตอยู่ได้ไม่นานนัก จึงไม่ปรากฏหลักฐานกล่าวถึงภายหลัง
แรงบันดาลพระราชหฤทัยและการแปลบทละคร “มิตรแท้”
บทละครเรื่อง My Friend Jarlet ทรงเป็นที่โปรดปรานอย่างยิ่งของสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ภายหลังเมื่อเสด็จขึ้นครองราชสมบัติ พระองค์ได้ทรงพระราชนิพนธ์แปลบทละครนี้เป็นภาษาไทยในพระนามว่า “มิตรแท้” โดยทรงรักษาแก่นสารของเรื่องเดิมไว้ครบถ้วน ขณะเดียวกันก็ทรงขัดเกลาภาษาให้ละเมียดละไมตามแบบฉบับภาษาไทยชั้นสูง
หัวใจของบทละครว่าด้วย “ความซื่อสัตย์ของมิตร” และ “คุณค่าของความเข้าใจ” ซึ่งสอดคล้องกับแนวคิดเรื่องศีลธรรม จรรยา และมิตรภาพอันมั่นคงที่พระองค์ทรงยึดถือมาตลอดพระชนม์ชีพ พระองค์ยังทรงได้แรงบันดาลใจจากแนวคิดเรื่อง “มิตรภาพและความภักดี” มาพระราชนิพนธ์บทละครพูดเรื่อง “เพื่อนตาย” ซึ่งว่าด้วยคุณค่าของมิตรภาพในเชิงศีลธรรมระหว่างมนุษย์ สะท้อนพระราชดำริที่ทรงยกย่องความจงรักภักดีและความเสียสละให้เป็นคุณธรรมอันสูงสุด
แฟชั่น : จากวิกตอเรียถึงเอ็ดเวิร์ดเดียน
ฉลองพระองค์ของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ในปี พ.ศ. ๒๔๔๐ เป็นแบบสตรีสมัยวิกตอเรียตอนปลาย มีลักษณะเด่นคือ แขนพองทรงแขนหมูแฮม (Leg-of-Mutton Sleeves) ปกคอตั้งสูง และชายกระโปรงยาวกรอมพื้น เป็นภาพสะท้อนของความสง่างามและระเบียบวินัยของสตรีในรัชสมัยของสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรีย
ส่วน ฉลองพระองค์ของเจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถในปี พ.ศ. ๒๔๔๒ แสดงอิทธิพลของแฟชั่นยุค เอ็ดเวิร์ดเดียน (Edwardian Fashion) ที่เปลี่ยนผ่านสู่รูปทรงอ่อนช้อยแบบ S-Curve Silhouette แขนเสื้อเรียบขึ้น ใช้ผ้าลูกไม้เนื้อบางและสีขาวหรือพาสเทลอ่อน สะท้อนความอ่อนโยนและความงามแบบศตวรรษใหม่
มรดกแห่งมิตรภาพและศิลปวัฒนธรรม
ละครเรื่อง My Friend Jarlet หรือ “มิตรแท้” จึงมิได้เป็นเพียงการแสดงเพื่อความบันเทิง หากแต่เป็นสื่อเชื่อมโยงระหว่างศิลปะ การศึกษา และมิตรภาพ พระราชโอรสแห่งสยามทรงใช้ศิลปะแห่งการละครและการแต่งกายเป็นภาษาสากล เพื่อประกาศให้โลกเห็นถึงความสามารถและวัฒนธรรมอันงดงามของชาติ
“My Friend Jarlet”: Theatre, Friendship, and Fashion from Geneva to St Petersburg (1897–1901)
The English play My Friend Jarlet, written by Arnold Golsworthy and E. B. Norman, was a popular late-Victorian drawing-room comedy about loyalty, misunderstanding, and the enduring nature of friendship. It belonged to a genre of light moral dramas that flourished in Britain during the 1890s, designed to be performed in private salons, schools, and gentlemen’s clubs. These plays were witty yet respectable, teaching lessons about friendship, forgiveness, and honesty while also allowing performers to practise the art of elocution and social grace — values closely aligned with the ideals of upper-class education.
Because of its wholesome moral tone and accessible dialogue, My Friend Jarlet spread across Europe’s schools and universities as an educational play in English. When King Chulalongkorn (Rama V) sent several of his sons to study abroad in Europe, such plays became part of their cultural training. The princes were encouraged not only to learn European languages but also to experience Western art and theatre firsthand, performing before both local audiences and royal guests as a demonstration of Siam’s modernity.
The 1897 Performance in Geneva
In May 1897, during King Chulalongkorn’s European tour, the royal students staged My Friend Jarlet in Geneva, Switzerland, to entertain His Majesty. The performance was led by His Royal Highness Crown Prince Maha Vajiravudh (later King Rama VI, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร), who played the female lead role of Marie Leroux, dressing in an elegant late-Victorian gown with leg-of-mutton sleeves. The cast included:
Seated (from left):
Prince Charoonsakdi Kritakara (หม่อมเจ้าจรูญศักดิ์ กฤดากร) – as “Paul Latour (ปอล ลาตูร์)”
Crown Prince Maha Vajiravudh – as “Marie Leroux (มารี เลอรูซ์)”
Mr R. E. Olivier (เอมิล ยาร์เลต์ – Emile Jarlet)
Standing (from left):
Prince Benbadhanabongse (พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าเพ็ญพัฒน์พงศ์)
Prince Chakrabongse Bhuvanath (เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมขุนพิษณุโลกประชานาถ)
Prince Vudhijaya Chalermlabh (พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าวุฒิไชยเฉลิมลาภ)
The performance delighted the King, who saw in it a living symbol of Siam’s engagement with Western civilisation — his sons mastering foreign speech, theatre, and etiquette while still upholding Siamese dignity.
The Revival in St Petersburg (1901)
Four years later, in January 1901 (พ.ศ. ๒๔๔๒), the play was revived at the Imperial Page Corps in St Petersburg, Russia, where Prince Chakrabongse Bhuvanath was then studying. This time he directed the production and himself portrayed Marie Leroux, wearing a graceful Edwardian-style gown of white lace — a sharp contrast to the voluminous Victorian sleeves of 1897. The photograph of the Prince in costume, serene and poised, has since become one of the most evocative images of Siamese cosmopolitan culture at the turn of the twentieth century.
From Popular Theatre to Royal Translation
The Siamese princes’ enthusiasm for My Friend Jarlet did not end with their student days. The play’s message of moral friendship — that loyalty and understanding can overcome social boundaries — deeply resonated with Prince Vajiravudh, who later ascended the throne as King Rama VI. His Majesty not only retained a lifelong affection for the play but also translated it into Thai under the title “มิตรแท้” (Mittrae – True Friend).
In his Thai version, the King preserved the spirit of the original while refining the dialogue into elegant Thai prose suitable for the stage. The play’s themes of integrity and devotion reflected his own belief in moral virtue, national service, and friendship as the foundations of character.
His affection for My Friend Jarlet extended even further into his personal life — he named one of his most beloved dogs “ย่าเหล” (Jarlet) after the lead character Emile Jarlet, as a token of loyalty and companionship. The King later composed another play titled “เพื่อนตาย” (Phuean Tai – Faithful Friend unto Death), also inspired by English dramatic tradition, continuing the same exploration of friendship and fidelity through theatre.
Fashion and Transformation: 1897 to 1901
The two productions — in Geneva (1897) and St Petersburg (1901) — also reflect the changing language of fashion between the Victorian and Edwardian worlds.
In 1897, the gown worn by Crown Prince Vajiravudh epitomised late-Victorian grandeur: a rigidly corseted bodice, dramatic leg-of-mutton sleeves, and a high lace collar symbolising discipline and propriety. Such styles expressed social status and moral order, in keeping with the ideals of Queen Victoria’s reign.
By 1901, the fashion seen on Prince Chakrabongse Bhuvanath as Marie Leroux had evolved into early Edwardian elegance. The sleeves had softened, the silhouette flowed naturally in an S-curve, and the use of lighter lace and pastel hues reflected the optimism of the new century. This shift from the structured grandeur of 1897 to the refined grace of 1901 paralleled the princes’ own growth from disciplined students to confident global citizens.
Legacy
My Friend Jarlet thus stands not merely as a play, but as a bridge between cultures and eras. Through its performance, translation, and adaptation, it wove together education, theatre, diplomacy, and affection. It showed how art could humanise modernity, and how a story about friendship on a European stage could become a cherished symbol of Siam’s moral and cultural identity.
In the twin images of the Siamese princes dressed as Marie Leroux — one in Victorian splendor and the other in Edwardian refinement — we see more than costume. We see the spirit of a generation that embraced the world with curiosity, grace, and the courage to perform both art and nationhood in equal measure.
#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand
