The Spoken Drama “Phong Pang” in the Reign of King Vajiravudh (Rama VI)
ละครพูดเรื่อง “โพงพาง” ในสมัยรัชกาลที่ ๖
คอลเลกชันภาพที่ได้รับการบูรณะและสร้างสรรค์ด้วยเทคโนโลยี AI นี้ คือพระบรมฉายาลักษณ์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ ทรงฉาย ร่วมกับพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี พระนางเธอลักษมีลาวัณ และเจ้าพระยารามราฆพ ซึ่งคาดว่าถ่ายช่วงการเตรียมตัวและเพื่อโปรโมทการแสดงละครพูดเรื่อง “โพงพาง” ซึ่งจัดแสดง ณ พระราชวังพญาไท เมื่อวันที่ ๒๒ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๔๖๓ (ค.ศ. ๑๙๒๐)
ละครพูดเรื่อง “โพงพาง” ถือเป็นพระราชนิพนธ์เรื่องแรกของรัชกาลที่ ๖ โดยทรงใช้นามปากกา “ศรีอยุธยา” ตีพิมพ์ครั้งแรกในหนังสือ สมุทรสาร เล่มที่ ๑๗ ประจำเดือนพฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๕๙ (ค.ศ. ๑๙๑๖) เนื้อเรื่องกล่าวถึงพระยาสมุทโยธินและพระวิสูตรพานิชซึ่งกำลังสนทนากันถึงกิจการทหารเรือและหลวงเชี่ยวชลธาร นายทหารใต้บังคับบัญชาของพระยาสมุทโยธิน พระวิสูตรพานิชไม่ไว้วางใจหลวงเชี่ยวชลธารจึงพยายามสืบความจริง แต่แท้จริงแล้วพระวิสูตรพานิชกลับสมคบคิดกับนายประมูลและนางกูร เพื่อขโมยเอกสารลับทางราชการทหารเรือ
เนื้อเรื่องดำเนินไปด้วยการเชือดเฉือนทางวาจาและไหวพริบระหว่างพระวิสูตรพานิชกับหลวงเชี่ยวชลธาร จนท้ายที่สุดหลวงเชี่ยวชลธารสามารถเปิดโปงแผนการของพระวิสูตรพานิชได้สำเร็จ เปรียบเหมือนการล่อจับปลาเข้าลอบโพงพาง อันเป็นที่มาของชื่อเรื่อง บทละครนี้มีภาษาคมคายและแฝงข้อคิดทางคุณธรรม กระทรวงธรรมการจึงได้ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้พิมพ์เป็นแบบเรียนสำหรับชั้นมัธยมตอนต้น
เรื่อง “โพงพาง” ยังเป็นผลงานที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ศิลปะการละครของไทย เพราะเป็นการแสดงละครพูดเรื่องแรกที่รัชกาลที่ ๖ มีพระราชดำริให้คณะละครศรีอยุธยารมณ์จัดการแสดงในรูปแบบ “ชายจริงหญิงแท้” เพื่อยกระดับศิลปะการแสดงให้ทัดเทียมตะวันตก โดยพระองค์ได้ทรงร่วมแสดงในบทพระยาสมุทโยธิน เคียงคู่กับพระวรกัญญาปทาน ในบทคุณหญิงสมุทโยธิน เจ้าพระยารามราฆพ (ม.ล.เฟื้อ พึ่งบุญ) รับบทหลวงเชี่ยวชลธาร และหม่อมเจ้าหญิงลักษมีลาวัณทรงแสดงเป็นนางสายหยุด
หลังการแสดงเรื่อง “โพงพาง” เมื่อวันที่ ๒๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๓ ได้มีประกาศพิธีหมั้นอย่างเป็นทางการระหว่างรัชกาลที่ ๖ และพระวรกัญญาปทานในวันที่ ๙ พฤศจิกายนปีเดียวกัน
สำหรับแฟชั่นสตรีในบทละครเป็นแฟชั่นในช่วงกลางรัชสมัย ราวหลังสงครามโลกครั้งที่ ๑ (ค.ศ. ๑๙๑๕–๑๙๑๙) ซึ่งเป็นยุคแห่งการเปลี่ยนผ่านของแฟชั่นจากปลายสมัยเอ็ดเวิร์เดียน (Edwardian) หรือที่เรียกว่า Late Edwardian Style มาสู่ยุคที่ในประวัติศาสตร์แฟชั่นตะวันตกเรียกว่า Teens Fashion (ค.ศ. ๑๙๑๑–๑๙๑๙)
สำหรับผู้อ่านที่อาจไม่คุ้นกับภาษาทางแฟชั่น คำว่า Teens Fashion ไม่ได้หมายถึงแฟชั่นของวัยรุ่น แต่เป็นคำที่ใช้เรียกยุคแฟชั่นของทศวรรษ 1910 โดยคำว่า Teens มาจากตัวเลขในช่วงปี 1911–1919 ซึ่งลงท้ายด้วยคำว่า “-teen” ในภาษาอังกฤษ เช่น thirteen, fourteen, fifteen เป็นต้น จึงเป็นที่มาของชื่อเรียก “Teens Fashion” หรือ “แฟชั่นยุคทีน” ซึ่งการเรียนการสอนประวัติศาสตร์แฟชั่นตะวันตกในประเทศไทย ยังไม่มีการแยกยุคและการบัญญัติศัพท์ในภาษาไทยที่ชัดเจน เพื่อสื่อถึงแฟชั่นในช่วงทศวรรษนั้น
แม้ว่าสมัยเอ็ดเวิร์เดียน (Edwardian Era) จะสิ้นสุดลงเมื่อสมเด็จพระเจ้าเอ็ดเวิร์ดที่ ๗ เสด็จสวรรคตในปี ค.ศ. ๑๙๑๐ แต่กระแสทางศิลปะและรูปแบบการแต่งกายของยุคนั้นยังคงมีอิทธิพลต่อโลกแฟชั่นต่อเนื่องไปจนถึงช่วงสงครามโลกครั้งที่ ๑ โดยเฉพาะอิทธิพลของขบวนการศิลปะ อาร์ตนูโว (Art Nouveau) ซึ่งโดดเด่นด้วยเส้นสายโค้งอันอ่อนช้อย รูปทรงจากธรรมชาติ และแรงบันดาลใจจากดอกไม้ ผีเสื้อ และเส้นผมของสตรี ส่งผลให้รูปทรงของเสื้อผ้าในยุคเอ็ดเวิร์เดียนมีความนุ่มนวลและต่อเนื่อง เน้นเส้นโค้งของลำตัวแบบ S-curve silhouette และการตกแต่งด้วยผ้าลูกไม้ จีบระบาย และงานปักละเอียดอ่อน เสื้อผ้าของสตรีชั้นสูงในราชสำนักสยามช่วงนี้จึงมักมีลักษณะเรียบหรู ทรงอ่อนโยน และสะท้อนรสนิยมแบบผู้ดีวิกตอเรีย โดยเฉพาะในสมัยปลายรัชกาลที่ ๕
เมื่อโลกก้าวเข้าสู่ยุคหลังสงคราม กระแสศิลปะแบบ อาร์ตเดโค (Art Deco) เริ่มเข้ามาแทนที่ อาร์ตนูโว โดยเปลี่ยนจากเส้นสายโค้งอ่อนโยนไปสู่รูปทรงเรขาคณิตที่ชัดเจนและเรียบง่ายยิ่งขึ้น สะท้อนจิตวิญญาณแห่งความทันสมัยและประสิทธิภาพของโลกอุตสาหกรรม แนวคิดนี้ส่งผลโดยตรงต่อแฟชั่นของสตรีในช่วงทศวรรษ 1920 ทำให้รูปทรงของเสื้อผ้าเปลี่ยนจากทรงคอดรับรูปร่างมาเป็นทรงกระบอก (straight silhouette) พร้อมลดการรัดแน่นของคอร์เซ็ต เปิดทางให้เกิดเสื้อทรงเอวต่ำ (drop-waist dress) ที่เคลื่อนไหวคล่องตัวและสะท้อนอิสรภาพของผู้หญิงยุคใหม่
ในบริบทของสยาม หากพิจารณาตามเส้นเวลาทางแฟชั่น จะเห็นได้ว่ายุคเอ็ดเวิร์เดียน (Edwardian Era) ของอังกฤษซึ่งกินเวลาราว ๑๐ ปี (ค.ศ. ๑๙๐๑–๑๙๑๐) นั้น สอดคล้องกับช่วงทศวรรษสุดท้ายแห่งรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ พอดี ทั้งสองช่วงเวลาต่างเป็นยุคทองแห่งความรุ่งเรืองของวัฒนธรรม ความเจริญทางเทคโนโลยี และการเปิดรับอารยธรรมตะวันตก
เมื่อสิ้นสุดยุคเอ็ดเวิร์เดียน ซึ่งตรงกับช่วงปลายรัชกาลที่ ๕ และการเริ่มต้นรัชกาลที่ ๖ แฟชั่นของโลกตะวันตกได้เคลื่อนเข้าสู่ยุค Teens Fashion (ค.ศ. ๑๙๑๑–๑๙๑๙) อันเป็นช่วงเวลาของการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและศิลปะหลังสงครามโลกครั้งที่ ๑ ในสยาม ยุคนี้จึงสะท้อนให้เห็นการผสมผสานระหว่างขนบเดิมกับอิทธิพลแฟชั่นตะวันตกอย่างเด่นชัด ทั้งในรูปแบบเสื้อผ้า ทรงผม และเครื่องประดับของสตรีชั้นสูงในราชสำนัก
ต่อมาในช่วงกลางรัชกาลที่ ๖ ถึงต้นรัชกาลที่ ๗ กระแสศิลปะและแฟชั่นแบบ อาร์ตเดโค (Art Deco) จากยุโรปได้เริ่มมีอิทธิพลชัดเจนขึ้นในสยาม ซึ่งสอดคล้องกับความเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวิถีชีวิตของคนเมืองในช่วงทศวรรษ 1920 เสื้อผ้าเริ่มมีรูปทรงที่เรียบง่ายขึ้น เน้นเส้นตรงและความคล่องตัว แทนที่เสื้อทรงคอดและกระโปรงพองแบบเอ็ดเวิร์เดียน กลายเป็นยุคใหม่ที่สะท้อนความสมัยใหม่ของโลกแฟชั่นในราชสำนักสยาม
ในบริบทของราชสำนักสยาม แฟชั่นจากตะวันตกในยุคเอ็ดเวิร์เดียนและอาร์ตเดโคได้รับการประยุกต์อย่างละเมียดละไม สตรีชั้นสูงยังคงนุ่งโจงกระเบนหรือผ้าซิ่นแบบไทย แต่เลือกสวมคู่กับเสื้อลูกไม้ตะวันตก คอต่ำ ทรงหลวม แขนสามส่วน ผมไว้ยาวเกล้าขึ้นอย่างหลวม ๆ ในทรง upswept style และประดับศีรษะด้วยริบบิ้นหรือเครื่องประดับศีรษะแบบ bandeau อันเป็นแฟชั่นร่วมสมัยในช่วงปลายเอ็ดเวิร์เดียน ก่อนที่กระแสแฟชั่นจะเคลื่อนเข้าสู่ยุคอาร์ตเดโค (Art Deco) ในทศวรรษที่ ๑๙๒๐ ซึ่งโดดเด่นด้วยเสื้อทรงกระบอก เอวต่ำ (drop-waist silhouette) สวมคู่กับผ้าซิ่น และทรงผมสั้นแบบบ๊อบ (bobbed hairstyle) อันเป็นสัญลักษณ์ของความเป็นสมัยใหม่ของสตรีในยุคหลังสงครามโลก
__________________________________________
The Spoken Drama “Phong Pang” in the Reign of King Vajiravudh (Rama VI)
This AI-restored and re-imagined collection presents a royal portrait of His Majesty King Vajiravudh (Rama VI), taken together with Her Serene Highness Princess Vallabha Devi, Her Serene Highness Princess Lakshamilavan, and Chao Phraya Ramrakop. It is believed that this photograph was taken during the preparations and promotional period for the spoken play “Phong Pang”, performed at Phya Thai Palace on 22 October 1920 (B.E. 2463).
The play “Phong Pang” is recognised as the first dramatic work written by King Vajiravudh, published under the pen name Sri Ayudhya. It was first printed in Samut Sarn, Volume 17, in May 1916 (B.E. 2459). The story follows Phraya Samut Yothin and Phra Wisut Phanich, who are discussing naval affairs and Luang Chiew Chonthan, a subordinate naval officer of Phraya Samut Yothin. Phra Wisut Phanich distrusts Luang Chiew Chonthan and attempts to uncover the truth. In reality, however, Phra Wisut Phanich conspires with Nai Pramun and Nang Khur to steal confidential documents belonging to the Royal Navy.
The drama unfolds through sharp exchanges of wit between Phra Wisut Phanich and Luang Chiew Chonthan until the latter successfully exposes the treachery — much like luring fish into a phong pang, a traditional Thai fish trap, from which the title of the play derives. The dialogue is skilfully written and rich in moral insight; the Ministry of Moral Affairs subsequently sought royal permission to have it printed as a school text for lower-secondary education.
The play “Phong Pang” also holds a significant place in the history of Thai performing arts, being the first spoken drama performed under King Vajiravudh’s royal initiative. The Sri Ayudhya Rom troupe was instructed to stage it using the “real men, real women” format — meaning male roles were played by men and female roles by women — in order to elevate Thai theatre to Western standards. The King himself appeared as Phraya Samut Yothin, opposite Princess Vallabha Devi, who portrayed Khunying Samut Yothin. Chao Phraya Ramrakop (M.L. Fuea Phuengboon) played Luang Chiew Chonthan, while Princess Lakshamilavan appeared as Nang Saiyut.
Following the performance on 22 October 1920, an official betrothal announcement was made on 9 November of the same year between King Vajiravudh and Princess Vallabha Devi
Fashion Context
The women’s costumes featured in the play reflect mid-reign Siamese fashion, roughly corresponding to the post–First World War period (1915–1919). This was a transitional phase between the late Edwardian style and what Western fashion historians call Teens Fashion (1911–1919).
For readers less familiar with fashion terminology, the term Teens Fashion does not refer to fashion for adolescents. The name derives from the English numerals between 1911 and 1919 — each ending with “-teen” (thirteen, fourteen, fifteen, etc.) — hence the label “Teens Fashion.”
Although the Edwardian Era officially ended with the death of King Edward VII in 1910, the artistic and sartorial influences of the period endured well into the First World War. Particularly influential was the Art Nouveau movement, characterised by graceful, sinuous lines and motifs drawn from nature — flowers, butterflies, and women’s flowing hair. As a result, Edwardian women’s dress tended to follow soft, continuous curves, the signature S-curve silhouette, often embellished with lace, ruffles, and intricate embroidery. In the Siamese royal court, ladies of high rank favoured refined garments combining elegance with restraint — hallmarks of late-Victorian gentility — especially during the late reign of King Chulalongkorn (Rama V).
As the world entered the post-war era, the Art Deco style emerged, replacing Art Nouveau’s organic curves with sharper geometric forms and simplicity, reflecting the new spirit of modernity and industrial efficiency. This aesthetic directly shaped women’s fashion of the 1920s, transforming fitted garments into straight silhouettes and eliminating tight corsetry, giving rise to the drop-waist dress, which symbolised freedom of movement and the independence of the modern woman.
In Siam, the Edwardian Era (1901–1910) coincided precisely with the final decade of King Chulalongkorn’s reign, both being golden ages of cultural refinement, technological advancement, and the embrace of Western civilisation. When that era ended — aligning with the close of Rama V’s reign and the beginning of Rama VI’s — global fashion transitioned into the Teens Fashion period (1911–1919), an age of artistic and social transformation following the First World War. Siamese fashion of this time blended traditional forms with Western influences in dress, hairstyles, and jewellery among women of the court.
By the mid-Rama VI to early-Rama VII period, Art Deco art and fashion from Europe began to exert a clearer influence in Siam, echoing the growing modernity of Bangkok society during the 1920s. Women’s attire adopted simpler, straighter lines and greater ease of movement, replacing the cinched waists and full skirts of the Edwardian silhouette — marking a new era that mirrored the spirit of modern life in the royal court.
Within the Siamese royal context, Western fashions of both the Edwardian and Art Deco periods were re-interpreted with delicacy and refinement. Aristocratic women continued to wear the Thai chong kraben, paired with Western lace blouses featuring low necklines, loose cuts, and three-quarter sleeves. Hair was often worn long and softly coiled in an upswept style, adorned with ribbons or bandeau headpieces, reflecting the late-Edwardian aesthetic. By the 1920s, fashion evolved towards the Art Deco look — straight-cut drop-waist blouses and skirts paired with the Thai sinh, and short bobbed hairstyles, emblematic of the modern, post-war woman.
#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #thailand
